Hạt vi nhựa được tìm thấy ở đâu?
Vi nhựa hay microplastics là một trong những nguy cơ gây ảnh hưởng trực tiếp tới cuộc sống động vật hoang dã, môi trường và cả cuộc sống của con người. Hạt vi nhựa là những mẫu nhựa nhỏ được tìm thấy trong môi trường, có đường kính nhỏ hơn 5mm. Nguồn gốc của hạt vi nhựa khá đa dạng.
Các hạt này có thể được sản xuất ở kích thước nhỏ và có trong các sản phẩm như kem đánh răng, thuốc tẩy tế bào chết… nhằm đáp ứng nhu cầu sử dụng của người dùng. Các hạt này theo đường thoát nước đổ ra suối, sông và cuối cùng tập trung ra biển. Ngoài ra, hạt vi nhựa cũng hình thành từ quá trình phân hủy các mảnh nhựa lớn hoặc các vật phẩm nhựa trong môi trường.
Ảnh minh họa.
Hạt vi nhựa được tìm thấy trong nhiều môi trường khác nhau và thực phẩm cũng không ngoại lệ. Nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra những nơi có thể tìm thấy vi nhựa, trong đó có các loại thức ăn, gia vị như muối, mật ong và cả bia.
Tuy nhiên, hải sản là nguồn thực phẩm chứa hạt vi nhựa phổ biến nhất vì các mảnh nhựa thường trôi nổi trên biển và bị cá cũng như những sinh vật khác ăn phải. Một số loài cá nhầm lẫn giữa nhựa và thức ăn dẫn đến tích tụ dần các chất độc bên trong gan của chúng.
Do tồn tại nhiều trong thực phẩm và môi trường xung quanh, hạt vi nhựa cũng sẽ xâm nhập và ảnh hưởng tới cơ thể con người một cách gián tiếp.
Hạt vi nhựa "tấn công" vào cơ thể bạn theo cách nào?
Chia sẻ với truyền thông, Bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam cho hay, sự phơi nhiễm không đến từ các nguồn nguy hiểm hiếm gặp, mà từ chính những vật dụng tưởng chừng vô hại trong sinh hoạt hằng ngày.
1. Từ vệ sinh răng miệng
Ảnh minh họa
Lông bàn chải (nylon, PET) và tay cầm (PP) bị mài mòn trong quá trình chải, phát thải 30 - 120 hạt nhựa mỗi chiếc. Tính trung bình, một người có thể nuốt vào khoảng 49.000 hạt/năm.
Chỉ nha khoa làm từ nylon hoặc PTFE (Teflon) loại vật liệu chứa PFAS, "hóa chất vĩnh cửu" có liên quan ung thư, rối loạn miễn dịch và nội tiết. Khi kéo mạnh qua kẽ răng, sợi chỉ dễ bị xơ hoặc đứt, tạo mảnh nhỏ đi vào khoang miệng. Ngay cả chỉ "tự nhiên" bằng tre hoặc PLA cũng thường pha thêm nhựa để tăng độ bền; PLA dù là nhựa sinh học vẫn giải phóng nanoplastics khi tiếp xúc nước nóng, bác sĩ Hoàng cảnh báo.
2. Nước uống đóng chai
Ảnh minh họa.
Nhựa PET phân hủy khi tiếp xúc nhiệt, ánh nắng và thời gian lưu trữ dài. Ngoài ra, một số hạt nylon có thể xuất phát từ màng lọc công nghiệp trong quá trình xử lý nước. Các thói quen như để chai nước trong ô tô, ngoài ban công, tái sử dụng nhiều lần hay thậm chí chỉ cần thao tác mở nắp mỗi lần vặn có thể sinh tới 500 hạt nhựa đều làm tăng lượng vi nhựa đi vào cơ thể.
Nghiên cứu đăng trên PNAS năm 2024 cho thấy trung bình một lít nước đóng chai chứa khoảng 240.000 hạt nhựa, trong đó 90% là hạt nano. Trước đó, Orb Media (2018) phát hiện 93% mẫu nước đóng chai toàn cầu bị nhiễm vi nhựa.
3. Nhai kẹo cao su
Ảnh minh họa.
Theo bác sĩ Hoàng phần lớn kẹo cao su hiện đại làm từ PE, PP, PET hoặc polyisobutylene. Lực nhai mạnh khiến vật liệu này giải phóng 100–600 hạt/gram. Với một viên 4 gram, người dùng có thể vô tình nuốt 400–2.400 hạt mỗi lần nhai. Nếu tiêu thụ khoảng 180 viên/năm, tổng số có thể lên tới 30.000 hạt.
Đáng chú ý, kẹo cao su "tự nhiên" cũng thường thêm polyme tổng hợp để tăng độ dai, và hiện chưa có quy định bắt buộc ghi rõ thành phần này trên nhãn.
4. Hộp nhựa đựng thực phẩm
Ảnh minh họa.
Khi hâm nóng đồ ăn nhiều dầu mỡ trong hộp nhựa, lượng hạt nhựa phát tán tăng mạnh. Một nghiên cứu năm 2023 ghi nhận hộp nhựa vi sóng ở 130°C trong 15 phút có thể giải phóng tới 490.330 hạt/lít. Hộp PP/PE dùng cho trẻ em như hộp hâm sữa, cháo cũng có thể phát tán hàng tỷ nanoplastics/cm².
Styrene từ nhựa PS là chất có khả năng gây ung thư (IARC nhóm 2B); trong khi BPA và phthalates có thể phá vỡ nội tiết, ảnh hưởng phát triển thần kinh trẻ nhỏ, bác sĩ Hoàng cảnh báo.
5. Cốc nhựa và cốc giấy lót PE
Ảnh minh họa.
Nhiều người cho rằng cốc giấy an toàn, nhưng thực tế lớp giấy được phủ PE để chống thấm. Khi tiếp xúc nước nóng trên 85°C, lớp nhựa này phân rã nhanh chóng.
Các nghiên cứu ghi nhận: Cốc giấy đựng trà 95°C trong 15 phút: khoảng 25.000 hạt/100 ml; Cốc nhựa PP/PS chứa nước 95°C: khoảng 980–1.340 hạt/lít. Đồ uống axit như nước chanh hay soda còn thúc đẩy quá trình phân rã lớp nhựa lót, bác sĩ Hoàng thông tin.
6. Trà túi lọc
Ảnh minh họa.
Túi trà nylon, PET hoặc PLA bị phân rã mạnh khi pha ở 95°C. Nghiên cứu năm 2020 tại Canada cho thấy một túi trà nylon có thể thải 11,6 tỷ vi nhựa và 3,1 tỷ nanoplastics. PLA dù là nhựa sinh học vẫn tạo ra khoảng 1 triệu hạt nano mỗi túi. Một số túi trà cellulose có mép hàn bằng nhựa thậm chí phát tán đến 135 triệu hạt/ml, bác sĩ Hoàng cho hay.
Cần làm gì để giảm tiếp xúc với hạt vi nhựa hiệu quả nhất?
Để giảm phơi nhiễm vi nhựa, Bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, Hội Y học dưới nước và Oxy cao áp Việt Nam cho rằng kêu gọi hành động ở cả cấp cá nhân, cộng đồng và quốc gia là cần thiết để giảm phơi nhiễm vi nhựa:
- Không tái sử dụng chai nhựa, tránh để nắng; không quay nóng thức ăn trong hộp nhựa bằng lò vi sóng.
- Ưu tiên trà lá rời; dùng bàn chải tre, chỉ tơ tằm; hạn chế kẹo cao su;
- Khuyến khích mang cốc cá nhân. Tại nơi công cộng, cần giảm dần sản phẩm nhựa dùng một lần; truyền thông phải chính xác và dễ hiểu; khuyến khích nghiên cứu phơi nhiễm vi nhựa.
- Bên cạnh đó, cần có chính sách giới hạn hàm lượng vi nhựa trong nước đóng chai và thực phẩm, cấm microbeads trong mỹ phẩm, yêu cầu minh bạch thành phần bao bì, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn nhựa.
1 loại đồ uống chứa nhiều hạt vi nhựa gấp nhiều lần, nhưng giới trẻ Việt lại thích mêGĐXH - Một trong những nguồn hạt vi nhựa chúng ta có thể phòng tránh được đó là từ đồ nhựa.
