Cuối tháng 10, Bộ Phát triển Kinh tế Nga công bố số liệu cho thấy nền kinh tế nước này tiếp tục mất đà quý thứ 3 liên tiếp. GDP quý III chỉ tăng 0,6% so với cùng kỳ năm ngoái. Tốc độ này giảm so với quý II (1,1%) và quý I (1,4%).
Cả sản xuất lương thực, dệt may, giày dép, đồ nội thất đều đi xuống so với năm ngoái. Sản lượng lọc dầu cũng sụt 4,5% do các cuộc tấn công bằng drone của Ukraine. Ngành luyện kim Nga lần đầu rơi vào suy thoái kể từ năm 2022 khi sản lượng giảm 3,3%.
Tính chung 9 tháng đầu năm, nền kinh tế chỉ tăng trưởng 1%. Tốc độ này bằng một phần tư mức tăng ghi nhận cùng kỳ năm trước. Ngày 19/12, Ngân hàng Trung ương Nga hạ lãi suất tham chiếu thêm 50 điểm cơ bản, xuống 16% khi lạm phát hạ nhiệt và nền kinh tế có dấu hiệu gặp khó.
Dù vậy, việc nền kinh tế giảm tốc khó có khả năng buộc Tổng thống Nga Vladimir Putin sớm ngồi vào bàn đàm phán để chấm dứt xung đột với Ukraine. Các nhà phân tích cho rằng Điện Kremlin vẫn có thể trụ vững thêm nhiều năm nữa với tình hình chiến sự và lệnh trừng phạt của phương Tây hiện tại.
"Nếu chỉ nhìn vào kinh tế, bạn thấy năm nay chưa phải là giọt nước tràn ly. Mọi chuyện vẫn đang trong tầm kiểm soát", Maria Snegovaya - nhà nghiên cứu Nga và Á-Âu tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) nhận định.
Bên trong một khu chợ thực phẩm tại Saint Petersburg (Nga). Ảnh: Reuters
Các lệnh trừng phạt của phương Tây chưa đủ gây tổn thương cho nền kinh tế Nga đến mức nước này phải thay đổi kế hoạch chiến sự, Richard Connolly tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng Hoàng gia (Anh) cho biết CNN.
"Chừng nào Nga còn sản xuất dầu và bán với mức giá hợp lý, họ vẫn đủ tiền để cầm cự. Tôi không nói rằng bức tranh hiện tại là tươi sáng. Nhưng Moskva có đủ nền tảng để không phải cân nhắc kinh tế khi lên kế hoạch chiến sự", ông nhận định.
Lịch sử cho thấy Nga nhiều khả năng chấp nhận một thỏa thuận hòa bình bất lợi nếu rơi vào suy thoái kinh tế, như trường hợp cuối Thế chiến I, Snegovaya cho biết. Tuy nhiên, tình hình kinh tế hiện tại "còn rất xa mới đến mức đó, và cần sức ép lớn hơn nhiều, trong thời gian dài nữa mới có thể đạt tới", bà nói.
Snegovaya cũng nhận thấy có một sự thay đổi, là cú hích kinh tế ban đầu từ việc tăng mạnh chi tiêu quân sự dường như đã kết thúc. Vài năm qua, họ thậm chí tăng thuế doanh nghiệp và thu nhập cá nhân, cũng như nâng thuế giá trị gia tăng (VAT), để bù đắp cho ngân sách đang phải gánh mức chi tiêu quân sự kỷ lục. Người tiêu dùng Nga cũng phải đối mặt với đà tăng giá mạnh, đặc biệt là hàng nhập khẩu.
Tuy nhiên, không giống phương Tây, lạm phát ở mức cao "không gây ra nhiều bất mãn" tại Nga, Snegovaya nhận định. Connolly và các chuyên gia khác cũng cho rằng lạm phát ở Nga hậu Xô Viết thường xuyên ở mức cao, khiến người tiêu dùng quen với điều đó. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo lạm phát Nga đạt trung bình 7,6% trong năm nay, giảm từ 9,5% năm ngoái.
Nga hiện chi gần 40% ngân sách cho chiến sự, Tổng thư ký NATO Mark Rutte cho biết hồi đầu tháng. Theo báo cáo tháng 4 của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), chi quốc phòng của Nga năm ngoái tăng 38% so với năm 2023.
Khoản chi này tăng lên có lợi cho một số nhóm, như các nhà sản xuất vũ khí và lao động phổ thông. Kết quả là tỷ lệ nghèo ở một số khu vực của Nga giảm xuống, khiến Tổng thống Putin chịu ít áp lực hơn từ người dân.
Bên cạnh đó, khi Nga tìm cách thay thế một phần hàng nhập khẩu, nước này mở rộng sản xuất trong các lĩnh vực dệt may, giày dép, thực phẩm và điện tử cơ bản. Nghiên cứu của Ekaterina Kurbangaleeva - giảng viên Đại học George Washington cho thấy điều này giúp một số nhóm lao động được tăng gấp 3 hoặc 5 lần thu nhập trong giai đoạn 2021-2024.
Một số khu vực nông thôn của Nga thậm chí ghi nhận cải thiện kinh tế kể từ khi chiến sự bắt đầu, một phần nhờ khoản lương rất cao trả cho binh sĩ và gia đình họ. Chính phủ cũng chi trả khoản bồi thường lớn cho gia đình những binh sĩ thiệt mạng hoặc bị thương trong chiến sự, Kurbangaleeva cho biết.
Dù các lực cản kinh tế có thể kiểm soát được trong ngắn hạn, về dài hạn, câu chuyện có thể rất khác. Theo Viện Kinh tế thuộc Trường Kinh tế Kyiv, giá trị tài sản có tính thanh khoản cao trong Quỹ Phúc lợi quốc gia Nga đã giảm 57% kể từ khi chiến sự nổ ra. Khi quỹ này cạn dần, "chính phủ rất khó duy trì mức chi tiêu quốc phòng hiện tại mà không giảm mạnh chi tiêu xã hội", báo cáo của Atlantic Council cho biết.
Ngoài ra, các lệnh trừng phạt gần đây mà Mỹ và Anh áp đặt lên hãng dầu lớn nhất Nga - Lukoil và Rosneft - cũng kéo chi phí kinh doanh tại đây lên cao. "Các hãng dầu tại Nga đang chuyển hướng xuất khẩu qua các công ty nhỏ hơn. Việc này tốn rất nhiều tiền", Kimberly Donovan - nhà phân tích tại Atlantic Council nói.
Nếu phương Tây kết hợp với lệnh trừng phạt mạnh tay hơn và tăng sức ép lên Ấn Độ, Trung Quốc nhằm buộc họ ngừng mua dầu Nga, Điện Kremlin có thể thay đổi cách tính toán, bà lập luận.
Dù vậy, Tổng thống Putin không tỏ ra lo ngại khi nền kinh tế hạ nhiệt. Ngày 19/12, ông cho biết việc tăng trưởng về quanh 1%, từ mức 4% năm ngoái là động thái có chủ đích từ Ngân hàng Trung ương Nga, nhằm hạ nhiệt lạm phát. Lạm phát nước này vì thế có thể giảm từ mức 9,5% vào 2024 về 5,5-5,7% năm nay. Ông cũng khẳng định ngân sách vẫn đáp ứng được nhu cầu quân sự thời gian tới.
Hà Thu (theo Reuters)
