Khi Thales Bevilacqua Mendonca rời trang trại ở bang Parana để bay 5 tiếng lên Bắc Brazil dự Hội nghị lần thứ 30 của các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30), thời tiết lạnh bất thường, chỉ 7 độ C.
Ở Parana, mùa hè ngày càng nóng hơn, mùa đông lạnh hơn và hạn hán xuất hiện thường xuyên. Ngày 7/11, lốc xoáy đã tàn phá thị trấn Rio Bonito do Iguacu thuộc Parana, khiến 6 người thiệt mạng.
Bevilacqua Mendonca, 35 tuổi, Quản lý quan hệ toàn cầu tại mạng lưới quốc tế hỗ trợ nông dân canh tác hữu cơ (INOFO) kỳ vọng các nhà đàm phán tại COP30 sẽ hành động nhiều hơn để hỗ trợ nông hộ nhỏ thích ứng với thời tiết cực đoan.
Theo ông, nông hộ nhỏ cung cấp hơn một nửa lượng calo cho thế giới nhưng đang đối mặt với những hậu quả khí hậu nghiêm trọng nhất và chỉ nhận được chưa đến 1% nguồn tài chính cần thiết.
"Các cuộc thảo luận về mục tiêu toàn cầu cần thực sự hướng đến chúng tôi", ông nói. Theo đại diện INOFO, ngành nông nghiệp cần vốn để tiếp cận kiến thức và phát triển hệ thống cảnh báo sớm các hiện tượng thời tiết nguy hiểm.
Nước lũ do bão Fung Wong dâng cao ở Pandan, tỉnh Catanduanes, Philippines ngày 9/11. Ảnh: AFP
Khoảng 3,6 tỷ người - tương đương gần một nửa dân số toàn cầu, dễ tổn thương cao trước tác động khí hậu, từ hạn hán đến bão lụt. Giai đoạn 1995 - 2024, hơn 832.000 ca tử vong và gần 4.500 tỷ USD thiệt hại kinh tế trực tiếp do thời tiết cực đoan, theo Chỉ số Rủi ro Khí hậu của Germanwatch.
Bà Lidy Nacpil, đại biểu đã tham dự 16 kỳ COP từ Philippines nói bão đã trở thành "bình thường mới" với nước này. Đặc phái viên Chủ tịch COP30 tại châu Phi Carlos Lopes nói các sự kiện thời tiết cực đoan xảy ra với tần suất cao hơn, với nhiệt độ thường xuyên lên tới 50 độ C ở Bắc Phi và lũ lụt hàng năm ở Đông Phi.
Để giảm tác động của thời tiết cực đoan, toàn cầu cần khả năng thích ứng bằng cách đầu tư vào hạ tầng chống ngập, nông nghiệp chống hạn, hệ thống cảnh báo sớm và các cơ chế chuyển giao rủi ro như bảo hiểm. Tất cả đều cần nguồn tài chính quy mô lớn mà các nước kém và đang phát triển khó tự xoay xở.
Theo Báo cáo Khoảng cách Thích ứng (Adaptation Gap) mới nhất của Liên Hợp Quốc - đánh giá sự chênh lệch giữa các biện pháp ứng phó biến đổi khí hậu đã triển khai và nhu cầu thực tế, các nước đang phát triển cần 310 - 365 tỷ USD mỗi năm để thích ứng.
Tuy nhiên, năm 2023, họ chỉ nhận được 26 tỷ USD, thậm chí đi lùi so với mức 28 tỷ USD của 2022. Theo báo cáo, nhu cầu tài chính ở các nước đang phát triển cho thích ứng với biến đổi khí hậu cao hơn từ 12 đến 14 lần so với dòng vốn hiện tại.
"Khoảng cách tài chính thích ứng đang ngày càng lớn và chi phí thích ứng vẫn rất cao. Việc thống nhất mục tiêu tài chính là điều quan trọng", bà Anne Rasmussen, Quyền chủ tịch Liên minh các Quốc đảo Nhỏ (AOSIS) cho biết bên lề hội nghị.
Bà ví dụ như bão Melissa tàn phá vùng Caribe tháng trước khiến nhiều quốc gia bị kéo lùi hàng chục năm. "Khi chúng ta vừa tái thiết xong và đứng vững trở lại, cơn bão khác lại đến, rồi hạn hán cực đoan, đợt nắng nóng mới", bà nói.
Tài chính để giúp các cộng đồng dễ tổn thương tăng khả năng chống chịu là một trong các chủ đề trọng tâm tại COP30. Tuy nhiên, thách thức đã nổi lên ngay từ khâu xác định các tiêu chí để phân bổ, chưa nói đến việc tăng huy động tiền ra sao.
Thỏa thuận Paris 2015 từng thông qua Mục tiêu Toàn cầu về Thích ứng (Global Goal on Adaptation) nhằm đưa ra khung đo lường tiến độ nhưng đến nay vẫn chưa có cách theo dõi rõ ràng. Vì thế, tại hội nghị lần này, các quốc gia đang cố gắng thống nhất bộ 100 chỉ số dùng chung để đánh giá hiệu quả thích ứng khí hậu và xác định ai là nhóm dễ bị tổn thương nhất khi phân bổ tài trợ.
Nhưng ngay tuần đầu COP30, bất đồng đã xuất hiện. Một số quốc gia lo ngại bộ chỉ số sẽ bị dùng làm điều kiện để nhận tài trợ, trong khi các nước khác muốn có hỗ trợ tài chính để triển khai việc báo cáo chỉ số.
Sebastian Osborn, Quản lý chính sách toàn cầu tại Mercy For Animals, cho rằng bộ chỉ số nên đóng vai trò định hướng. Trong khi, Illari Aragon, Phụ trách chính sách khí hậu của Christian Aid lo ngại nó làm tăng bất bình đẳng hoặc dẫn đến những dự án kém hiệu quả.
"Chúng tôi không muốn các chỉ số được thông qua trở thành lý do để tài chính rơi vào những dự án tệ hại, như đê chắn sóng ở Philippines từng chặn hệ thống thoát nước, gây hậu quả nghiêm trọng hơn", bà nói.
Mohamed Adow, Giám đốc tổ chức Power Shift Africa đánh giá bộ chỉ số có thể mang lại "ngôn ngữ chung" để đo lường tiến độ nhưng vấn đề cấp thiết vẫn là tiền. Ông cho rằng việc "giả vờ "đang tiến bộ bằng cách đồng ý một hệ thống đo lường có thể khiến các nước xao nhãng khỏi mục tiêu thực sự là huy động tài chính.
"Xuất thân nghề chăn thả, tôi hiểu rằng dù có cân một con bò bao nhiêu lần đi nữa thì nó cũng không thể béo lên", ông nói. Theo nghiên cứu do Viện Tài nguyên Thế giới (WRI) công bố hồi tháng 5, mỗi 1 USD đầu tư vào thích ứng biến đổi khí hậu có thể mang lại hơn 10,5 USD lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường.
Tại COP26 ở Glasgow năm 2021, các nước giàu từng cam kết tăng gấp đôi tài chính cho thích ứng, nhưng thỏa thuận sẽ hết hiệu lực trong năm nay. Nhóm 44 quốc gia kém phát triển nhất (LDC Group) đang kêu gọi tăng gấp ba tài chính thích ứng dạng viện trợ không hoàn lại lên ít nhất 120 tỷ USD vào năm 2030.
Phương án thay thế cam kết Glasgow 2021 chưa được chốt. Điểm sáng gần nhất tại COP30 là Bỉ, Iceland, Ireland, Luxembourg, Tây Ban Nha, Thụy Điển công bố góp tổng cộng 58,5 triệu USD vào Quỹ Thích ứng (Adaptation Fund) quy mô 1,7 tỷ USD, chuyên viện trợ các dự án khí hậu nhỏ. Đức cũng cho biết sẽ đóng góp nhưng chưa cung cấp con số cụ thể.
Với các nông hộ nhỏ, "mọi thứ đang cấp bách hơn bao giờ hết", theo Bevilacqua Mendonca. Trang trại của ông áp dụng mô hình nông - lâm, kết hợp cây thân gỗ, cây bụi với cây trồng hoặc vật nuôi, nhằm cải thiện sức khỏe đất và năng suất. Ngoài ra, hệ thống này cũng giúp giảm phát thải nhờ khả năng hấp thụ carbon.
"Chúng tôi có những cách sản xuất thực phẩm khác với mô hình nông nghiệp công nghiệp. Nông trại lớn mất lợi nhuận khi thiệt hại vì thiên tai, còn chúng tôi mất sinh kế lẫn mất an ninh lương thực", ông nói.
Phiên An (theo Reuters, InfoAmazonia)
