Tháng Chạp, còn được gọi là "Lạp Đông", "Quý Đông" hoặc "Mạt Đông", thường là tháng 12 Âm lịch. Nguồn gốc tên gọi của tháng này gắn liền với các hoạt động tế lễ trong thời cổ đại. Vào tháng Chạp, người xưa tổ chức "Lạp tế" để cúng tế tổ tiên và thần linh trời đất, cầu mong một năm mới mùa màng bội thu và bình an. Do đó, tháng Chạp được coi là tháng thiêng liêng và trang trọng với các nước phương Đông.
Tháng Chạp kiêng kỵ điều gì?
Chính vì đây là tháng cuối cùng của năm nên người xưa cũng kiêng kỵ nhiều điều trong đó có 5 điều đặc biệt nhất. 5 điều ở đây bao hàm nhiều việc vặt vãnh trong cuộc sống, chẳng hạn như chuẩn bị Tết, dọn dẹp nhà cửa, chuẩn bị cúng tổ tiên, nấu nướng Tất niên và may sắm quần áo mới.
Trong tháng đặc biệt này, mọi người dường như đều tập trung vào việc thực hiện các phong tục truyền thống, không cần hỏi han người khác nhiều. Bởi lẽ, mỗi người đều có một thước đo riêng về không khí lễ hội và sự hòa thuận trong gia đình. Vậy, "năm điều không nên hỏi" trong câu nói của người xưa "Lạp nguyệt tiến môn, ngũ sự mạc vấn nhân" cụ thể là gì?
Điều thứ nhất: Không đính hôn/cưới gả trong tháng Chạp
Phong tục này bắt nguồn từ quan niệm thận trọng đối với hôn nhân thời xưa. Tháng Chạp là tháng cúng tế nên người ta cho rằng không nên bàn chuyện hỷ sự, tránh phạm úy thần linh và tổ tiên. Hơn nữa, tháng Chạp là tháng lạnh nhất trong năm, mọi người bận rộn chuẩn bị Tết, không có thời gian và tâm trí để lo liệu việc cưới xin. Ngoài ra, còn có quan niệm cho rằng tháng Chạp đồng âm với "trì trệ" (tiếng Trung), đính hôn/cưới gả trong tháng này có thể báo hiệu hôn nhân không suôn sẻ. Vì vậy, người ta thường chọn thời điểm khác ngoài tháng Chạp để đính hôn/cưới gả.
Điều thứ hai: Không xây nhà trong tháng Chạp
Trong xã hội xưa, xây nhà là một công việc tốn nhiều thời gian và công sức, cần phải chọn ngày lành tháng tốt và huy động nhiều nhân lực, vật lực. Tháng Chạp là thời điểm cuối năm, mọi người đều bận rộn chuẩn bị Tết, khó có thể dành thời gian và sức lực để xây nhà.
Thêm vào đó, thời tiết tháng Chạp lạnh giá, điều kiện thi công khắc nghiệt, không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng công trình mà còn có thể gây ra tai nạn. Do đó, người ta thường chọn những tháng có khí hậu ôn hòa và thời gian thoải mái để xây nhà.
Điều thứ ba: Không chuyển nhà trong tháng Chạp
Chuyển nhà trong thời cổ đại được coi là một việc trọng đại, không chỉ liên quan đến vận mệnh cá nhân và sự thịnh vượng của gia đình mà còn liên quan đến phong thủy và việc chọn ngày tốt. Tháng Chạp là tháng cúng tế và đoàn viên, người ta cho rằng chuyển nhà lúc này sẽ phạm úy thần linh và tổ tiên, ảnh hưởng đến sự hòa thuận và yên ấm của gia đình.
Hơn nữa, chuyển nhà vào mùa đông lạnh giá cũng bất tiện, nhà mới có thể lạnh lẽo, thiếu hơi người và sự ấm áp. Vì vậy, người ta thường chọn ngày tốt trong các tháng khác để chuyển nhà.
Điều thứ tư: Không ủ giấm trong tháng Chạp
Tục lệ này có thể liên quan đến kỹ thuật ủ rượu và yếu tố thời tiết trong thời cổ đại. Giấm là một loại gia vị, quá trình ủ giấm cần một khoảng thời gian và điều kiện nhiệt độ nhất định. Thời tiết tháng Chạp lạnh giá, không thuận lợi cho việc lên men và bảo quản giấm. Ngoài ra, người xưa có thể cho rằng ủ giấm trong tháng cúng tế sẽ phạm úy thần linh, ảnh hưởng đến việc cúng tế. Vì vậy, người ta thường chọn những tháng có khí hậu ôn hòa và thời gian thoải mái để ủ giấm.
Tuy nhiên, trong cuộc sống hiện đại, điều kiêng kỵ này không còn. Với khoa học công nghệ hiện đại, các món ăn, thức uống rất phong phú và đa dạng. Chỉ với những ai vẫn yêu thích truyền thống, có thể thực hiện kiêng kỵ theo bản sắc địa phương. Nhiều nơi người ta cũng uur rượu sớm để đón Tết mà không ủ rượu vào tháng Chạp.
Điều thứ năm: Không nợ nần trong tháng Chạp
Tháng Chạp đến cũng là lúc Tết sắp về, Tết là ngày lễ đoàn viên và an lành. Mọi người mong muốn đón năm mới một cách trọn vẹn, không muốn có bất kỳ tranh chấp hay phiền muộn nào về nợ nần.
Do đó, trước tháng Chạp, người ta sẽ cố gắng trả hết nợ nần để tránh bị làm phiền trong dịp Tết. Đồng thời, người ta cũng tin rằng việc trả hết nợ nần trong tháng Chạp sẽ mang lại may mắn và tốt lành, mở đầu một năm mới suôn sẻ.
Thời điểm bước vào tháng Chạp năm nay
Tháng Chạp là tháng cuối cùng của năm Âm lịch, không chỉ báo hiệu một năm làm việc vất vả đã qua mà còn gửi gắm niềm hy vọng vào một cuộc sống tốt đẹp hơn trong tương lai. Năm nay, tháng Chạp bắt đầu vào ngày 31/12 Dương lịch. Ngày 31/12 không chỉ đánh dấu sự chuyển giao của năm Dương lịch mà còn là ngày mùng 1 tháng Chạp, như một ranh giới phân chia rõ ràng giữa năm cũ và năm mới sắp đến.
Vào ngày này, nhà nhà bắt đầu bận rộn, từ dọn dẹp sân vườn, cúng bái tổ tiên cho đến chuẩn bị Tết, trang trí nhà cửa, tất cả đều tràn ngập không khí lễ hội. Mọi người dùng nhiều phong tục truyền thống khác nhau để bày tỏ lòng biết ơn và tạm biệt năm cũ, đồng thời cũng tràn đầy hy vọng chào đón năm mới. Ngày mùng 1 tháng Chạp, ngày mang theo hy vọng và tình cảm ấm áp, lặng lẽ nở rộ vào cuối năm Âm lịch, dẫn dắt chúng ta bước vào một khởi đầu mới.
Trong khoảng thời gian của tháng Chạp, người dân khắp nơi tất bật hoàn thành những công việc cuối năm, mua bán, dọn dẹp sắm Tết. Ở Trung Quốc, người dân còn đón Tết Lạp Bát vào mùng 8 tháng Chạp. Vào ngày này, nhà nhà khói bếp nghi ngút, mùi thơm của cháo Lạp Bát (nấu từ 8 loại đậu) lan tỏa khắp nơi, không chỉ là lễ vật thành kính dâng lên tổ tiên và thần linh mà còn là lời cầu chúc cho mùa màng bội thu, may mắn và tốt lành.
Tiếp đó, vào ngày 23 tháng Chạp, Tết ông Công ông Táo lặng lẽ đến, người ta thành kính cúng Táo quân, cầu mong cho năm sau bếp lửa vượng, gia đình thịnh vượng, đồng thời dọn dẹp nhà cửa, với ý nghĩa tiễn cũ đón mới, vạn vật đổi thay.
Vào ngày 30 tháng Chạp (năm nay không có ngày 30), đêm Giao thừa, đèn đuốc sáng trưng, nhà nhà sum họp, cùng nhau thưởng thức bữa cơm tất niên đầy ý nghĩa, mỗi món ăn đều chứa đựng hy vọng về một tương lai tươi sáng. Trên màn hình tivi, tiếng cười nói rộn rã của chương trình Gala đón xuân vang khắp ngõ ngách, trở thành cầu nối tình cảm của mọi người dân. Bên ngoài cửa sổ, tiếng pháo nổ rợp trời, pháo hoa rực rỡ thắp sáng màn đêm, cũng thắp lên niềm hy vọng vô hạn của mọi người dành cho năm mới.
Ngoài ra, ẩm thực trong tháng Chạp cũng rất phong phú và đa dạng. Sự ấm áp của các món ăn truyền thống như giò chả, bánh chưng, gà luộc, thịt đông không chỉ xua tan cái lạnh của mùa đông mà còn nuôi dưỡng cả thể chất lẫn tinh thần. Các món ăn trong dịp Tết không chỉ là lời tạm biệt năm cũ mà còn là lời chúc tốt đẹp cho những ngày sắp tới.
Tóm lại, câu tục ngữ "Lạp nguyệt tiến môn, ngũ sự mạc vấn nhân" là lời tổng kết và nhắc nhở của dân gian về những điều kiêng kỵ trong tháng Chạp. Câu tục ngữ này thể hiện sự tôn trọng và kế thừa văn hóa truyền thống, đồng thời phản ánh sự quan tâm và coi trọng của người dân đối với các chi tiết trong cuộc sống và phong tục lễ hội. Trong tháng Chạp đặc biệt này, nhiều người thực hiện theo những phong tục, kiêng kỵ truyền thống này để cầu mong bình an và may mắn cho năm tới. Đồng thời, chúng ta cũng nên trân trọng khoảnh khắc đoàn viên và tốt đẹp này, cùng gia đình đón một cái Tết ấm áp, vui vẻ.
(Bài viết mang tính tham khảo, dựa trên phong tục truyền thống của người Việt)
