Việt Nam đặt mục tiêu top 30 thế giới về đổi mới sáng tạo

"Trong bộ ba khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, trọng tâm là đổi mới sáng tạo", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh tại phiên khai mạc hội thảo công bố Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu GII, do Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp cùng WIPO tổ chức, ngày 25/9 ở Hà Nội.

Theo ông, đổi mới sáng tạo chỉ thực sự có ý nghĩa khi chạm tới những bài toán thực tiễn của Việt Nam, thay đổi và giải quyết được các vấn đề của xã hội. Tinh thần đổi mới sáng tạo cần lan tỏa trong toàn dân, trở thành lối sống, phong cách sống, từ đó hình thành quốc gia khởi nghiệp dựa trên công nghệ số, dựa trên đổi mới và sáng tạo.

"Đổi mới sáng tạo Việt Nam là đổi mới sáng tạo toàn dân", ông nói.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng tại hội thảo công bố Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII). Ảnh: Giang Huy

Theo Bộ trưởng, bộ chỉ số GII của WIPO là công cụ quan trọng để Việt Nam cải thiện năng lực đổi mới sáng tạo, thông qua phân tích ý nghĩa từng chỉ số. Ông đề nghị WIPO có chương trình hỗ trợ Việt Nam nâng hạng, có thể vào top 30 thế giới trong 5 đến 10 năm tới.

Để thực hiện mục tiêu đó, Việt Nam sẽ kiên trì thực hiện các giải pháp đồng bộ, trong đó có bốn ưu tiên then chốt: hoàn thiện thể chế và môi trường cho đổi mới sáng tạo, tháo gỡ rào cản về pháp luật, cơ chế tài chính, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư cho nghiên cứu phát triển, và ứng dụng công nghệ mới.

"Chuyển dịch quan trọng nhất của sở hữu trí tuệ là chuyển dịch từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa các kết quả nghiên cứu", Bộ trưởng nhận định. Do đó, Luật Sở hữu trí tuệ sẽ được sửa đổi theo hướng biến kết quả nghiên cứu thành tài sản để có thể giao dịch, từ đó hình thành thị trường khoa học công nghệ Việt Nam.

Quan điểm của Bộ là "sở hữu trí tuệ phải trở thành tài sản của doanh nghiệp, có thể định giá, mua bán, được đưa vào báo cáo tài chính, có thể là tài sản đảm bảo để đi vay vốn, góp vốn, nhất là tài sản công nghệ mới".

Bộ trưởng nhận định sở hữu trí tuệ sẽ trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia. Việt Nam đã đến giai đoạn phải ưu tiên phát triển tài sản trí tuệ để phát triển đất nước.

Bộ cũng sẽ đầu tư mạnh cho hạ tầng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và hạ tầng số. Các trung tâm nghiên cứu, phòng thí nghiệm, siêu máy tính, dữ liệu mở và kết nối liên thông quốc gia sẽ là nền tảng để thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Ưu tiên tiếp theo là phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao thông qua đổi mới giáo dục STEM, gắn kết đại học - viện nghiên cứu - doanh nghiệp, thu hút nhân tài trong và ngoài nước.

Việt Nam cũng sẽ thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp, đặt doanh nghiệp vào trung tâm hệ sinh thái, với sự đồng hành từ các quỹ đầu tư mạo hiểm, chương trình hỗ trợ tài chính, đặt hàng nghiên cứu và ưu tiên mua sắm công.

"Khi làm tốt bốn việc trên, vị trí Việt Nam trên bản đồ xếp hạng GII sẽ không ngừng cải thiện. Quan trọng hơn, năng lực đổi mới sáng tạo sẽ trở thành sức mạnh quốc gia, góp phần hiện thực hóa mục tiêu Việt Nam phát triển, sáng tạo và hùng cường", Bộ trưởng kỳ vọng.

Việt Nam là điển hình về đổi mới sáng tạo

Tổng giám đốc WIPO Daren Tang nhận định Việt Nam là một trong những quốc gia có kết quả ấn tượng nhất về đổi mới sáng tạo thập kỷ qua, khi luôn đạt thứ hạng cao hơn so với mức thu nhập. Đây được coi là ví dụ điển hình của một nền kinh tế thu nhập trung bình đang vươn lên mạnh mẽ.

Theo báo cáo GII 2025, Việt Nam đứng thứ 44/139 nền kinh tế, xếp thứ hai trong nhóm thu nhập trung bình thấp và thứ 9 trong khu vực Đông Nam Á, Đông Á và châu Đại Dương. Một số chỉ số nổi bật gồm đứng đầu thế giới về xuất nhập khẩu công nghệ cao và xuất khẩu hàng hóa sáng tạo, thứ tư về tăng trưởng năng suất lao động và thứ bảy về số lượng ứng dụng di động được tạo ra.

Tổng giám đốc Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới Daren Tang. Ảnh: Giang Huy

Ông Tang cho rằng những kết quả này phản ánh mức độ hội nhập sâu rộng của Việt Nam vào chuỗi giá trị toàn cầu. Bên cạnh doanh nghiệp, các trường đại học Việt Nam cũng góp phần nâng vị thế quốc gia, khi nhiều cơ sở giáo dục như Đại học Duy Tân, Đại học Tôn Đức Thắng, Đại học Quốc gia Hà Nội có thứ hạng cao, trong khi một số trường khác nổi lên về năng lực hợp tác quốc tế.

Việt Nam còn được đánh giá cao nhờ những nỗ lực điều phối chính sách. Từ năm 2017, Chính phủ sử dụng GII như công cụ quản lý, phân công từng bộ ngành phụ trách các chỉ số cụ thể. Cách làm này tạo nên mô hình phối hợp liên ngành mà nhiều nước quan tâm.

Ngoài ra, Việt Nam đã nội địa hóa phương pháp GII thành chỉ số đổi mới sáng tạo cấp tỉnh (PII), giúp các địa phương tự đánh giá và cải thiện năng lực, với Hà Nội hiện đứng đầu cả nước.

"Đổi mới không tự nhiên xuất hiện mà cần được xây dựng bằng tầm nhìn, chính sách và nỗ lực đồng bộ. Với Nghị quyết 57 như sao Bắc Đẩu dẫn đường, Việt Nam đang đi trên con đường mà nhiều quốc gia có thể tham khảo", ông Daren Tang nhận định.

Còn nhiều dư địa để đổi mới sáng tạo

Các chuyên gia đánh giá Việt Nam còn nhiều không gian để cải thiện năng lực đổi mới sáng tạo, đặc biệt ở nguồn nhân lực nghiên cứu, thương mại hóa kết quả khoa học và phát triển tinh thần khởi nghiệp.

Đại diện Cục Sở hữu trí tuệ cho biết, theo kết quả GII 2025, một số chỉ số của Việt Nam còn thấp, điển hình như tỷ lệ học sinh trên giáo viên (xếp hạng 107) hay tỷ lệ sinh viên quốc tế đến học tập, nghiên cứu (xếp hạng 108). Điều này cho thấy các trường đại học trong nước chưa thu hút được nhân lực chất lượng cao từ bên ngoài, tạo thành rào cản với hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Hội thảo công bố Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII), do Bộ Khoa học và Công nghệ phối hợp cùng WIPO tổ chức, ngày 25/9. Ảnh: Giang Huy

PGS.TS Nghiêm Xuân Huy, Viện trưởng Đào tạo số - Đại học Quốc gia Hà Nội, đánh giá hai nhóm chỉ số quan trọng là Sản phẩm tri thức và công nghệ (xếp thứ 39) và Nguồn nhân lực, nghiên cứu (xếp thứ 70). Trong đó, nguồn nhân lực là nhóm chỉ số thấp nhất của Việt Nam, liên quan trực tiếp đến sứ mệnh của các trường đại học.

Theo ông, cần có kế hoạch phát triển dài hạn, chẳng hạn lộ trình 5 năm cho một số trường, thay vì chỉ cấp ngân sách hàng năm, để tạo ra sản phẩm mang tính chiến lược. Đại học Quốc gia Hà Nội sẵn sàng chia sẻ dữ liệu phục vụ tính toán chỉ số GII, nhằm giúp việc đánh giá ngày càng chính xác và toàn diện hơn.

TS Hoàng Hà, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, cho rằng một khó khăn lớn hiện nay là việc đưa sản phẩm nghiên cứu khoa học ra thị trường. "Nhiều người hỏi tại sao khó thế, bởi còn nhiều vấn đề", ông nói, bày tỏ kỳ vọng những vướng mắc đã và đang được Bộ Khoa học và Công nghệ tháo gỡ sẽ giúp cải thiện tình hình.

TS Đinh Việt Hòa, Chủ tịch Hiệp hội Khởi nghiệp quốc gia, nhận định tinh thần khởi nghiệp là yếu tố sống còn. Việt Nam lập kỷ lục về số lượng doanh nghiệp mới, nhưng quan trọng hơn là doanh nghiệp phải tạo ra giá trị cho xã hội. Ông đề xuất tập trung vào ba yếu tố: lựa chọn sản phẩm trí tuệ cao, đưa đổi mới sáng tạo vào quản trị và hỗ trợ doanh nghiệp phân tích, lựa chọn thị trường để chinh phục.

Những ý kiến tại hội thảo cho thấy Việt Nam đã có bước tiến về đổi mới sáng tạo, song còn nhiều dư địa để cải thiện, bứt phá thời gian tới.

Trọng Đạt