Cảnh buôn bán ở chợ Đồng Xuân hơn 100 năm trước

Theo tài liệu, chợ Đồng Xuân vốn có từ trước những năm 1888, ở vị trí cũ là phía Nam sông Tô Lịch chảy từ phố Hàng Cá dọc theo Ngõ Gạch. Năm 1889, Pháp cho lấp sông Tô Lịch và hồ Thái Cực, dồn hai chợ Bạch Mã và Cầu Đông vào chung khu đất trống cạnh đình Đồng Xuân. Lúc đầu họ rào tre nứa xung quanh bãi, họp chợ bên trong, có người thu vé ở cổng.

Các hình ảnh thuộc nhiều nguồn như bảo tàng Pháp, sưu tập cá nhân, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, được giới thiệu trong sách Chợ Đồng Xuân - Không gian ký ức, khái quát sự phát triển của chợ trước và sau năm 1954,ra mắt hôm 8/10 tại Hà Nội.

Chợ năm 1890 với hai dãy nhà khung thép mái tôn đầu tiên.

Trong sách, nhà sử học Dương Trung Quốc cho biết cuối thế kỷ 19, chợ được xây dựng nhằm phục vụ nhu cầu quy hoạch lại Hà Nội theo quan điểm của nhà quản trị mới. Công trình có quy mô, cấu trúc, vật liệu mới, trở thành chợ lớn nhất Hà Nội

Phía trước chợ Đồng Xuân với bốn dãy nhà, bên ngoài có tuyến xe điện chạy qua đầu thế kỷ 20.

Theo ông Dương Trung Quốc, từ khi Pháp xác định Hà Nội là thủ phủ chính thức của Đông Dương, nhất là dưới thời Toàn quyền Paul Doumer, công trình được đầu tư một hạ tầng lý tưởng, gồm tuyến xe điện theo trục Bắc - Nam từ ngoại ô (Kẻ Bưởi) đi ngang cổng chợ, qua Hồ Hoàn Kiếm và tới Bạch Mai.

Người dân bên những gánh hàng năm 1890.

Sau khi hoàn thành việc xây dựng, chợ chỉ họp hai ngày một phiên. Tuy nhiên nhu cầu phát triển kinh tế thương mại tăng nên hoạt động buôn bán thay đổi thành diễn ra mỗi ngày, từ sáng đến tối.

Hàng bán gạo năm 1905-1908.

Trong chợ, các tiểu thương kinh doanh đa dạng mặt hàng, từ nông sản, rau quả đến vải vóc, đồ mã, quán ăn, hát rong.

Một dãy hàng bán vải.

Chòi dành cho nhân viên canh gác và thu thuế.

Từ cuối thế kỷ 19, cùng làn sóng đô thị hóa kiểu Pháp, chiếc vé chợ ở Hà Nội không chỉ là chứng từ thuế khóa mà còn đại diện cho một cơ chế quản lý đô thị đang thành hình. Đầu thế kỷ 20, chính quyền thành phố bắt đầu trực tiếp điều hành, áp dụng hệ thống thuế theo hai loại là mặt hàng và sử dụng mặt bằng.

Bàn đổi tiền trong chợ Đồng Xuân.

Cầu Doumer giữa thế kỷ 20, lúc này chợ Đồng Xuân đã hoàn chỉnh với năm dãy.

Viết lời giới thiệu, nhà sử học Dương Trung Quốc đề cập: ''Từ năm 1902, sau khi cây cầu thép Doumer (nay là cầu Long Biên) bắc ngang sông Hồng, một nhà ga phụ được mở tại đầu cầu phía Nam. Nhờ đó chợ Đồng Xuân càng trở thành một đầu mối giao thương quan trọng của toàn Bắc Kỳ''.

Người dân, trẻ em tập trung đông trước chợ, năm 1916.

Kiến trúc sư người Pháp Emmanuel Cerise - Giám đốc Cơ quan hỗ trợ hợp tác quốc tế vùng Paris tại Việt Nam - nhận định chợ Đồng Xuân là một dấu ấn lịch sử, được xây dựng trong hệ thống chợ lớn của Đông Dương. Hiện nay, đây là một trong những điểm du lịch đầu tiên mà nhiều người nước ngoài tham quan khi tới Hà Nội.

Người dân bán hàng dịp Tết khoảng năm 1920-1929.

Bên cạnh ảnh tư liệu, ấn phẩm Chợ Đồng Xuân - Không gian ký ức còn có các bản đồ, tranh vẽ, văn bản lưu trữ về công trình và những khu vực lân cận. Qua đó cho thấy quá trình hình thành, phát triển của một trong những trung tâm thương mại sầm uất nhất Hà Nội và nếp sinh hoạt của người dân thủ đô một thời.

Tác phẩm được trình bày song ngữ Việt - Anh, do Nhà xuất bản Mỹ thuật ấn hành, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I và Công ty Cổ phần Đồng Xuân phối hợp biên soạn.