Công nghệ mở là con đường để Việt Nam làm chủ AI

Quan điểm được ông chia sẻ tại Diễn đàn công nghệ mở 2025, do Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức chiều 3/11. Theo Bộ trưởng, việc theo đuổi công nghệ mở là cách biến công nghệ số "rẻ như không khí", bởi khi mọi người "cùng đóng góp phát triển công nghệ, cùng chia sẻ sử dụng công nghệ, giá công nghệ trên mỗi người dùng sẽ rẻ đi".

Công nghệ mở còn đóng vai trò trong việc xây dựng niềm tin số của các quốc gia, trong "cuộc di chuyển vĩ đại", từ thế giới thực vào thế giới số. Thay vì phó mặc số phận cho một quốc gia khác, nhiều nước tuyên bố chỉ mua công nghệ mở. "Các quốc gia chỉ có thể có niềm tin số khi công nghệ họ sử dụng là công nghệ mở, làm chủ công nghệ mình đang sử dụng", ông nhận định.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng tại Diễn đàn Công nghệ mở 2025. Ảnh: Lưu Quý

Bộ trưởng cũng cho rằng, công nghệ mở sẽ khai phóng năng lực sáng tạo của mỗi cá nhân, thúc đẩy sự sáng tạo toàn dân, để mỗi cá nhân, doanh nghiệp có thể tự giải bài toán của mình, bởi không ai hiểu vấn đề của bản thân hơn chính họ. Do đó, Việt Nam chọn phát triển công nghệ mở, phần mềm nguồn mở, sử dụng dữ liệu mở, để sáng tạo giá trị mới. Với định hướng này, "Việt Nam sẽ phát triển thành quốc gia công nghệ, dựa trên việc thừa hưởng tri thức nhân loại nhưng cũng đóng góp cho tri thức của nhân loại".

Theo Bộ trưởng, "AI với công nghệ mở và mã nguồn mở" là chiến lược để Việt Nam bứt phá vươn lên, là cách để những người dùng thành người tạo ra công nghệ. "AI càng mạnh, càng cần cộng đồng giám sát. Mở là điều kiện để bảo vệ con người và thúc đẩy sáng tạo. Mở để tăng tốc đổi mới, rút ngắn khoảng cách công nghệ. Mở để tự chủ, để xây dựng AI có chủ quyền", ông nói.

Ông cũng nhấn mạnh, mở để nuôi dưỡng hệ sinh thái công nghiệp, doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp nhỏ, startup, giúp cho AI phổ cập rộng khắp, nhưng mở cũng phải an toàn, mở có kỷ luật, tiêu chuẩn, kiểm định và trách nhiệm.

"Mở thì nhà nước phải dẫn dắt, thông qua dùng mã nguồn mở cho chính phủ số, xây dựng trung tâm siêu tính toán AI quốc gia dùng chung, trung tâm dữ liệu mở AI quốc gia, đặt hàng các bài toán AI mở", Bộ trưởng chia sẻ.

Trong bối cảnh đó, Diễn đàn công nghệ mở là cam kết, chiến lược và chương trình hành động của Việt Nam về phát triển và làm chủ công nghệ số dựa trên chuẩn mở, mã nguồn mở, công nghệ mở.

Ông kêu gọi mỗi cơ quan, doanh nghiệp nhận lấy một công việc và cam kết hành động. Cơ quan nhà nước hành động để xây dựng chính sách chiến lược phát triển công nghệ mở. Doanh nghiệp hành động để phát triển nền tảng mở. Các cơ sở đào tạo hành động để nuôi dưỡng và phát triển cộng đồng mở.

Làm gì để phát triển AI mở Việt Nam?

Tinh thần "mở" được nhìn nhận là con đường tất yếu của Việt Nam. Viện trưởng Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia Hồ Đức Thắng cho rằng "triết lý mở tương thích hoàn hảo với khát vọng Make in Viet Nam".

Công nghệ mở giúp Việt Nam "đứng trên vai người khổng lồ", tận dụng tri thức toàn cầu để giải quyết bài toán đặc thù trong nước. "Đây là con đường đi khôn ngoan nhất", ông nhận định, đồng thời cho biết điều này giúp Việt Nam tiết kiệm nguồn lực để dùng vào việc tạo ra giá trị khác biệt như dữ liệu bản địa, ứng dụng gắn với bản sắc văn hóa.

Chia sẻ về thực trạng, PGS.TS Nguyễn Hồng Sơn, Chủ tịch Câu lạc bộ Phần mềm tự do nguồn mở Việt Nam (VFOSSA) cho hay, hệ sinh thái nguồn mở trên thế giới đã phát triển từ lâu. Tại Việt Nam, cộng đồng đã thành lập 13 năm, nhưng "hệ sinh thái còn rời rạc, chưa thực sự phát triển". Ông kiến nghị có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, viện trường và các bên liên quan để Việt Nam sớm có hệ sinh thái nguồn mở lớn mạnh hơn.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, theo bà Đào Hoàng Giang, Giám đốc Red Hat Việt Nam, các rào cản với Việt Nam về công nghệ mở có thể tóm gọn với "3P", gồm nền tảng (Platform), con người (People) và quy trình (Process).

Với nền tảng, chi phí đầu tư cho hạ tầng và việc làm sạch dữ liệu khiến nhiều doanh nghiệp còn e dè. Việt Nam cũng đang thiếu hụt nhân lực về AI, đặc biệt là AI mã nguồn mở, cả về số lượng và chất lượng, cùng với đó là những điểm yếu cố hữu về khả năng giao tiếp ngoại ngữ và việc tiếp cận với công nghệ.

Về quy trình, bà cho rằng đây cũng là rào cản bởi quốc tế đặt ra những yêu cầu nghiêm ngặt trong việc chia sẻ, đóng góp mã nguồn. Về vấn đề pháp lý, nhiều kỹ sư không biết dữ liệu nào có thể chia sẻ, dữ liệu nào không nên, để an toàn họ thường chọn không chia sẻ. "Chúng ta quen sử dụng hơn là đóng góp, trong khi muốn đi xa hơn phải học cách chia sẻ và cộng tác", bà Giang nói.

Các chuyên gia chia sẻ tại Diễn đàn Công nghệ mở 2025. Ảnh:

Theo TS Đặng Minh Tuấn, Viện trưởng Nghiên cứu và Ứng dụng công nghệ CMC, khi theo đuổi công nghệ mở, doanh nghiệp cần nghĩ đến năm trụ cột - tiêu chuẩn mở, kiến trúc mở, giao thức mở, mã nguồn mở và dữ liệu mở.

Tiêu chuẩn mở để triển khai hệ thống khác nhau. Kiến trúc mở cho phép tích hợp các thành phần khác vào hệ thống. Giao thức mở để kết nối với các hệ thống khác. Mã nguồn mở cho phép "đứng trên vai người khổng lồ", tùy biến, làm chủ, và từ đó sáng tạo công nghệ. Dữ liệu mở chính là tri thức, khi được "chưng cất" tạo thành các model AI. "Thêm nữa, yếu tố cộng đồng cũng đóng vai trò rất quan trọng", TS Đặng Minh Tuấn nói.

Đồng quan điểm, ông Nguyễn Trường Thắng, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, cho rằng sức mạnh lớn nhất của công nghệ mở nằm ở cộng đồng. Theo ông, mã nguồn mở không miễn phí, những người dựa vào đây để tiến lên cần phải biết chia sẻ lại cho cộng đồng.

Công nghệ mở cần tinh thần chia sẻ, để thúc đẩy quan trọng nhất là thay đổi tư duy, chuyển từ đóng sang mở. "Chỉ khi hình thành văn hóa chia sẻ, văn hóa mở, hệ sinh thái mở mới liên kết được với nhau, không còn rời rạc", ông Thắng nói.

AI mở là động lực để Việt Nam bứt phá

Khép lại diễn đàn, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, mã nguồn mở là "con đường" để phát triển AI Make in Viet Nam. Theo ông, "muốn có AI, Việt Nam phải có hạ tầng tính toán, hạ tầng dữ liệu, phải an toàn và có chủ quyền".

Nhấn mạnh thông điệp của diễn đàn, Bộ trưởng một lần nữa nhắc đến AI như "hạ tầng trí tuệ quốc gia". Công nghệ mở là con đường để Việt Nam làm chủ hạ tầng đó.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng tại Diễn đàn Công nghệ mở 2025. Ảnh: Lưu Quý

Các trụ cột của hạ tầng trí tuệ Việt Nam là hạ tầng tính toán và dữ liệu quốc gia, mô hình nền tảng và công nghệ lõi, nhân lực và cộng đồng trí tuệ, hệ sinh thái ứng dụng và đổi mới, thể chế, tiêu chuẩn và an toàn AI.

Bộ trưởng cho biết Bộ Khoa học và Công nghệ đang hành động khẩn trương để thúc đẩy các trụ cột nói trên, tập trung vào hoàn thiện Luật Trí tuệ nhân tạo, nhấn mạnh con đường AI Việt Nam như trung tâm tính toán dữ liệu AI mở, công nghệ mở, các khung thử nghiệm.

Về hạ tầng, Bộ sẽ xây dựng và vận hành hạ tầng siêu tính toán AI quốc gia dùng chung và dữ liệu mở AI. Về xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ cho AI, Nhà nước sẽ hợp tác với khối doanh nghiệp, hỗ trợ ngân sách để làm sạch, gán nhãn để hình thành cơ sở dữ liệu mở phục vụ AI tiếng Việt. Đây là hệ thống dữ liệu được thu thập, làm sạch, chuẩn hóa, được mở truy cập theo quy định nhằm phục vụ huấn luyện, kiểm thử và triển khai các hệ thống AI tại Việt Nam. "Nhà nước, doanh nghiệp và viện trường sẽ cùng hợp tác để xong trong năm 2026", ông nói.

Về phát triển thị trường, Chính phủ sẽ đổi mới mua sắm công theo tinh thần "AI first", ưu tiên sản phẩm AI mở trong nước, công khai các bài toán quốc gia và đặt hàng việc dùng AI để giải bài toán quốc gia, cấp voucher cho các doanh nghiệp SME dùng thử sản phẩm AI trong nước.

Theo Bộ trưởng, đầu 2026, Việt Nam sẽ xây dựng và ban hành chiến lược quốc gia về công nghệ mở. Nhà nước sẽ dẫn dắt phát triển công nghệ mở Việt Nam, "coi đây là con đường để làm chủ công nghệ".

Bộ trưởng kêu gọi cộng đồng "cùng nhau đưa AI vào từng bệnh viện trường học, doanh nghiệp", để công nghệ mở khai phóng trí tuệ Việt Nam. "AI mở sẽ là động lực để Việt Nam bứt phá trở thành quốc gia phát triển", ông nhận định.

Trọng Đạt - Lưu Quý