'Xiên bẩn' - món ăn quen thuộc nhưng đầy rủi ro
Trước cổng trường Đại học Lao động - Xã hội, 5 - 6 hàng xiên que hoạt động gần như suốt ngày, đặc biệt tấp nập vào giờ tan học. Giá mỗi xiên chỉ từ 2.000 đến 5.000 đồng, vừa túi tiền sinh viên. Trên mỗi chiếc xe đẩy nhỏ gọn là hàng chục những viên hồ lô, viên chả cá, viên giả tôm… đầy màu sắc.
Người bán từ khâu “chế biến” đến khi “lên món” đều không đeo khẩu trang và dùng tay trần thoăn thoắt “bốc” rồi “xiên”. Từ mỡ rán được dùng đi dùng lại nhiều lượt, đến khay đựng, vỉ chiên đều không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Hơn nữa, mặt đường Trần Duy Hưng lúc tan tầm luôn đông đúc, khói bụi và khí thải xe cộ dày đặc. Việc trưng bày đồ ăn sẵn mà không che chắn tất yếu khiến thực phẩm dễ nhiễm bụi bẩn, vi khuẩn, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng.
Hình ảnh xe bán xiên chiên với nhiều loại đa dạng. Ảnh: Bảo Châu
Không chỉ quanh Đại học Lao động - Xã hội, tình trạng hàng xiên chiên “tự phát” xuất hiện ở hầu hết khu vực gần trường học, ký túc xá như: ngõ 130 Xuân Thuỷ - Cầu Giấy (Hà Nội), trước cổng trường Đại học Thương Mại, trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh…
“Biết là không sạch, nhưng ăn vài xiên chắc không sao”, Thùy Dung, sinh viên năm ba chia sẻ. Câu nói ngắn gọn ấy phần nào phản ánh tâm lý chung của nhiều người tiêu dùng trẻ: biết nguy hiểm nhưng vẫn lựa chọn, miễn là tiện và rẻ.
Vì sao giới trẻ “biết bẩn mà ăn”?
Theo nhiều chuyên gia xã hội học, việc giới trẻ chấp nhận rủi ro khi tiêu thụ thực phẩm mất vệ sinh bắt nguồn từ ba yếu tố chính: tâm lý chủ quan, thói quen tiện lợi và ảnh hưởng của tập thể.
Trước hết, nhiều sinh viên cho rằng “ăn một chút thì không sao” hoặc “trẻ thì sức đề kháng tốt”. Sự chủ quan ấy khiến họ dễ dàng xem nhẹ các tiêu chí vệ sinh, sẵn sàng đánh đổi sức khỏe để đổi lấy vài phút thỏa mãn cơn thèm và cảm giác vui miệng. Họ coi việc ăn đồ chiên vỉa hè như một trò giải trí “ăn cho vui” không đáng bận tâm. Nhưng chính từ việc “ăn cho vui” lại dần trở thành một thói quen nguy hiểm, khi sự thỏa mãn ngắn hạn dần che mờ ý thức bảo vệ bản thân.
Những xiên que bắt mắt nhưng lại được chế biến trong điều kiện mất vệ sinh. Ảnh: Bảo Châu
Thứ hai, cuộc sống học tập bận rộn khiến bạn trẻ ưu tiên những lựa chọn nhanh, rẻ và gọn. Trong khi quán ăn đảm bảo chất lượng thường có giá thành cao và mất thời gian chờ đợi thì các hàng xiên vỉa hè lại đáp ứng hoàn hảo nhu cầu “ăn nhanh - no liền - rẻ gọn”. Chính sự tiện lợi ấy khiến “xiên bẩn” trở thành lựa chọn quen thuộc, bất chấp mọi cảnh báo về vệ sinh hay sức khỏe.
Cuối cùng, văn hoá tập thể (văn hóa đồng thuận) khiến việc ăn xiên vỉa hè vượt ra khỏi phạm vi của ăn uống đơn thuần. Nhiều bạn trẻ cho rằng đó không chỉ là nơi tụ tập, nơi tán gẫu sau mỗi giờ học mà còn là nơi đem lại hương vị của tuổi trẻ. Họ coi việc ăn đồ chiên vỉa hè là “đặc sản thời sinh viên”, thứ mà ai cũng nên trải qua ít nhất một lần. Nhưng khi thói quen ấy được khoác lên tấm áo của văn hoá tuổi trẻ, nó càng trở nên khó tác động, khó thay đổi. Chính từ những xiên chiên tưởng chừng vô hại, người trẻ đang vô tình hợp thức hóa sự dễ dãi với sức khỏe và dần quên rằng, niềm vui không nên được xây trên cái giá của bệnh tật.
Lợi thì ít, hại thì nhiều
Bộ Y tế khuyến cáo rằng dầu ăn tái sử dụng nhiều lần có thể sinh ra các hợp chất độc hại như aldehyde và acrylamide. Đây là hai chất có khả năng gây rối loạn tiêu hóa, tổn thương gan, thận, tim mạch và làm tăng nguy cơ ung thư nếu tiêu thụ thường xuyên. Việc chiên đi chiên lại trong cùng một chảo dầu, vốn phổ biến ở các hàng quán vỉa hè, khiến thực phẩm không chỉ mất dinh dưỡng mà còn trở thành nguồn độc tiềm ẩn cho cơ thể.
Các bạn trẻ tụ tập tại xe bán viên chiên sau giờ học. Ảnh: Bảo Châu
Không chỉ dầu chiên, các loại thực phẩm giá rẻ và không rõ nguồn gốc cũng là nguyên nhân gây ngộ độc. Thực phẩm được nhập theo lô lớn, không có kiểm định chất lượng, dễ nhiễm khuẩn E.coli, Salmonella, hai loại vi khuẩn gây rối loạn tiêu hóa và ngộ độc cấp tính. Trên thực tế, đã có không ít sinh viên phải nhập viện trong tình trạng đau bụng, nôn ói, sốt nhẹ sau khi ăn đồ xiên chiên vỉa hè. Dù vậy, những trường hợp này nhanh chóng bị lãng quên, và thói quen ăn uống thiếu an toàn vẫn tiếp diễn.
Bên cạnh nguy cơ về sức khỏe, các hàng ăn tự phát quanh cổng trường còn gây ra nhiều hệ lụy khác. Việc chiếm dụng vỉa hè để buôn bán khiến giao thông trở nên lộn xộn, nhất là vào giờ tan tầm. Rác thải, xiên gỗ, bao bì nilon bị vứt tràn lan, trong khi dầu mỡ thải ra được đổ trực tiếp xuống cống, gây tắc nghẽn và ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Những hệ quả đó không chỉ ảnh hưởng đến cộng đồng mà còn phản ánh ý thức kém trong kinh doanh và tiêu dùng.
Rõ ràng, những xiên đồ chiên giá rẻ không chỉ đánh đổi bằng vệ sinh an toàn thực phẩm mà còn tác động tiêu cực đến không gian sống xung quanh. Khi mỗi người vẫn chọn cách “ăn cho vui” mà bỏ qua hậu quả dài lâu, thì những chảo dầu sôi ùng ục giữa khói bụi vẫn còn tiếp tục hiện diện trước cổng trường mỗi ngày.
Việc kiểm soát hàng ăn tự phát không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan chức năng mà còn là trách nhiệm của chính nhà trường và sinh viên. Ảnh: Bảo Châu
Cần hành động để thay đổi thói quen
Để giảm thiểu nguy hại cho sức khỏe và đời sống, vấn đề an toàn thực phẩm quanh các cổng trường đại học cần được nhìn nhận một cách nghiêm túc. Việc kiểm soát hàng ăn tự phát không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan chức năng mà còn là trách nhiệm của chính nhà trường và sinh viên. Chính quyền địa phương cần thường xuyên kiểm tra, nhắc nhở, xử lý các quán vi phạm, đồng thời quy hoạch những khu ăn uống riêng biệt, đạt chuẩn vệ sinh. Nhà trường có thể phối hợp để giám sát và tuyên truyền, nhằm tạo môi trường an toàn, lành mạnh cho sinh viên. Khi việc ăn uống được đưa vào khuôn khổ, thói quen tiêu dùng của giới trẻ cũng dần thay đổi. Đây là bước đầu tiên để hạn chế nguy cơ bệnh tật bắt nguồn từ thực phẩm bẩn.
Song song với đó, công tác truyền thông và giáo dục về an toàn thực phẩm cần được đẩy mạnh. Những buổi tuyên truyền, tọa đàm, hoặc chiến dịch truyền thông học đường có thể giúp sinh viên hiểu rõ hơn tác hại của thực phẩm bẩn đối với cơ thể. Thay vì chỉ kêu gọi “đừng ăn đồ bẩn”, cần đưa ra thông tin cụ thể, minh chứng rõ ràng về hậu quả của việc ăn đồ chiên rán tái sử dụng dầu, thực phẩm không rõ nguồn gốc. Khi nhận thức được hậu quả dài hạn như tổn thương gan, thận hay tăng nguy cơ ung thư, người trẻ sẽ cẩn trọng hơn trong lựa chọn. Bên cạnh đó, việc lan tỏa hình ảnh tích cực về ăn sạch, sống khỏe cũng có thể tạo ra “hiệu ứng đồng thuận” trong cộng đồng sinh viên. Khi một hành vi tốt trở thành xu hướng, thói quen xấu sẽ tự khắc bị thay thế.
Về phía cá nhân, mỗi sinh viên cần chủ động thay đổi cách tiêu dùng và nhìn nhận lại giá trị của sức khỏe bản thân. Việc lựa chọn quán ăn sạch, có nguồn gốc rõ ràng không chỉ là hành động bảo vệ mình mà còn thể hiện trách nhiệm với cộng đồng. Mỗi người có thể bắt đầu từ những thay đổi nhỏ như mang đồ ăn tự nấu, hạn chế thức ăn chiên rán hoặc chọn những quán đảm bảo vệ sinh. Khi sinh viên biết nói “không” với đồ ăn bẩn, các hàng xiên vỉa hè không đạt chuẩn sẽ không còn đất sống. Hơn cả một lời cảnh tỉnh, đây là lời nhắc để người trẻ học cách sống có trách nhiệm với sức khỏe, với tập thể, và với tương lai chính mình.
