Nằm trong vùng lõi của Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, làng nghề dệt thổ cẩm thôn Lặn Ngoài (xã Pù Luông, tỉnh Thanh Hóa) đang trở thành điểm đến hấp dẫn khách du lịch quốc tế bởi những câu chuyện văn hóa qua từng khung cửi. Ở đó, bên nếp nhà sàn, những người phụ nữ dân tộc Thái mỗi ngày cần mẫn đưa thoi, dệt nên những nét hoa văn đặc trưng của núi rừng Pù Luông.
Độc đáo làng nghề dệt thổ cẩm thôn Lặn Ngoài
Nghề dệt thổ cẩm bắt đầu xuất hiện ở thôn Lặn Ngoài, xã Pù Luông từ thế kỷ XVIII (khoảng năm 1749) khi dòng họ Hà và dòng họ Lò (2 dòng họ lớn của người Thái Thanh Hóa) khai phá, lập làng ở đây. Khi đó, ở thung lũng Lặn Ngoài có những bãi đất màu mỡ, được người dân trồng bông, trồng dâu, nuôi tằm. Từ những nguyên liệu trồng được, người dân đã phát triển nên nghề dệt thổ cẩm. Đến nay, làng nghề đã trải qua 276 năm hình thành, phát triển và được UBND tỉnh Thanh Hóa công nhận là Làng nghề truyền thống vào năm 2021.
Bà Hà Thị Nhân (thôn Lặn Ngoài, xã Pù Luông) gắn bó với nghề dệt thổ cẩm 65 năm. Ảnh: Hoa Mai - TTXVN
Tròn 80 tuổi, bà Hà Thị Nhân (thôn Lặn Ngoài, xã Pù Luông) đã có tới 65 năm gắn bó với nghề dệt thổ cẩm. Bên khung dệt, bà Nhân kể, bà lớn lên trong tiếng lách cách dệt vải của bà, của mẹ, rồi biết theo người lớn ra ruộng thu hoạch bông, hái lá dâu về nuôi tằm. Hơn 10 tuổi, bà Nhân đã được mẹ cầm tay chỉ dạy - truyền nghề. Ban đầu là dệt những thứ đơn giản, sau đó, bắt đầu dệt - phối màu hoa văn thổ cẩm.
Bà Nhân cho biết, mỗi cô gái Thái từ nhỏ đều được mẹ, được bà dạy cho nghề dệt thổ cẩm. Vì thế, những người phụ nữ Thái đều rất giỏi ươm tơ, xe sợi, dệt vải, may vá, thêu thùa. Như luật bất thành văn, trước khi lấy chồng, các thiếu nữ Thái phải tự dệt và thêu những bộ chăn, đệm, gối và váy để mang về nhà chồng. Vì thế, với những người phụ nữ Thái ở thôn Lặn Ngoài, việc giữ nghề truyền thống không đơn giản chỉ là câu chuyện mưu sinh mà dường như còn là sự ý thức trách nhiệm trong việc giữ gìn di sản văn hóa của cha ông.
Để dệt được một tấm thổ cẩm đẹp, phải trải qua rất nhiều công đoạn đòi hỏi sự khéo léo và vô cùng tỉ mẩn. Từ trồng bông, thu hoạch bông, xử lý quả bông, se bông thành sợi... Để những tấm vải có màu sắc đẹp và bắt mắt, trước khi dệt, bà con vào rừng tìm một số loài cây để lấy lá, vỏ, rễ đem về nấu để tạo màu cho các cuộn sợi bông. Sợi được ngâm màu và phơi khô, đảm bảo độ săn, dai, bền, chắc, tiếp đó sẽ được mắc vào khung dệt để dệt thành những tấm vải thổ cẩm nhiều màu sắc.
Những tấm vải thổ cẩm có tuổi đời gần 100 năm được người dân thôn Lặn Ngoài, xã Pù Luông sưu tầm, gìn giữ. Ảnh: Hoa Mai - TTXVN
Theo bà Nhân, khó nhất trong nghề dệt thổ cẩm là việc làm các hoa văn, vì tùy theo trang phục mà hoa văn dệt sẽ khác nhau. Hoa văn có thể là cỏ cây hoa lá, hay hình các con vật, hình quả trám, hình hoa tám cánh... Những hoa văn khác nhau sẽ chứa đựng những ý nghĩa riêng, những câu chuyện thể hiện sự phong phú, gần gũi thiên nhiên và mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc.
Bà Hà Thị Nhân (thôn Lặn Ngoài, xã Pù Luông) cho biết, đã là người phụ nữ Thái thì phải cố gắng giữ gìn và dệt nên những sắc phục thật đẹp. Mỗi tấm vải là một câu chuyện, mang đậm bản sắc của dân tộc, được truyền từ đời này sang đời khác. Tôi già rồi, chỉ mong con cháu giữ gìn nghề dệt của cha ông.
Con dâu bà Nhân là chị Vi Thị Luyến cũng đang tiếp bước mẹ chồng theo nghề dệt thổ cẩm. Cùng với việc bán sản phẩm ở làng nghề, ở các chợ truyền thống, chị Luyến đã biết đưa sản phẩm thổ cẩm dệt tay của cơ sở mình lên mạng xã hội như facebook, tiktok để giới thiệu, quảng bá cho thêm nhiều người biết đến. Nhờ đó, sản phẩm mang đậm bản sắc văn hóa vùng cao này đã được nhiều khách hàng ở trong và ngoài nước lựa chọn, đặt mua.
Niềm tự hào khi được giới thiệu sản phẩm khăn thổ cẩm của dân tộc. Ảnh: Hoa Mai - TTXVN
Chị Vi Thị Luyến (thôn Lặn Ngoài, xã Pù Luông) chia sẻ: “Trong gia đình, mẹ chồng tôi giống như sợi chỉ nối quá khứ và hiện tại, để nghề xưa không lụi tàn theo năm tháng. Mỗi đường chỉ mẹ dạy không chỉ là dệt vải mà là dệt ký ức, dệt yêu thương. Nhờ những người như mẹ, nghề truyền thống được nối tiếp, trao truyền nên trong thôn, có rất nhiều gia đình cả mẹ chồng - nàng dâu đều say mê với nghề”.
Lặn Ngoài hôm nay không còn là một ngôi làng Thái trầm lặng. Tiếng khung cửi rộn ràng, những tấm vải thổ cẩm rực rỡ sắc màu - sự hồi sinh của làng nghề không chỉ giúp người dân tăng thêm thu nhập mà còn góp phần gìn giữ những giá trị văn hóa đặc trưng của bản làng người Thái giữa đại ngàn Pù Luông.
Nền tảng để phát triển du lịch bền vững
Những năm gần đây chính quyền xã Pù Luông đã khôi phục và phát triển nghề dệt thổ cẩm ở thôn Lặn Ngoài gắn với khai thác lợi thế du lịch. Kể từ khi Khu Du lịch Pù Luông phát triển, nghề dệt thổ cẩm làng Lặn Ngoài cũng được du khách biết đến nhiều hơn... Năm năm trở lại đây, làng nghề trở thành điểm du lịch hấp dẫn, nơi du khách có thể trực tiếp tham quan, trải nghiệm quy trình sản xuất và mua sắm các sản phẩm thủ công độc đáo.
Làng nghề dệt thổ cẩm thôn Lặn Ngoài hiện duy trì 105 hộ gia đình trực tiếp tham gia làm nghề với mức thu nhập khoảng 6-7 triệu đồng/người/tháng. Ngoài việc phục vụ cho nhu cầu cuộc sống của người dân trong thôn, sản phẩm dệt thổ cẩm thủ công của thôn Lặn Ngoài còn được du khách, đặc biệt là khách nước ngoài ưa thích, mua làm quà lưu niệm.
Hiện, các sản phẩm thổ cẩm ở Lặn Ngoài rất đa dạng, như: Vải thổ cẩm, khăn, mũ, gối, đệm ghế... Tùy theo nguyên liệu làm ra mà sản phẩm bán sẽ có giá thành khác nhau. Sản phẩm dệt thổ cẩm thủ công truyền thống sẽ có giá cao hơn; sản phẩm dệt bằng sợi công nghiệp sẽ rẻ hơn. Các gia đình ở thôn Lặn Ngoài đều giới thiệu rõ nguồn gốc sản phẩm để phù hợp với thị hiếu cũng như mức chi tiêu của khách hàng.
Ông Roistacher Bob (82 tuổi), du khách Mỹ, chọn mua sản phẩm thổ cẩm tại thôn Lặn Ngoài, xã Pù Luông. Ảnh: Hoa Mai - TTXVN
Ông Roistacher Bob (82 tuổi) du khách đến từ New York, Hoa Kỳ cho biết: ông rất thích thú khi được trải nghiệm quy trình se bông, dệt thổ cẩm ở đây. Ông ấn tượng với đôi bàn tay khéo léo của bà Hà Thị Nhân và đã chọn mua 2 chiếc khăn thổ cẩm do chính tay bà dệt để về tặng bạn bè.
Theo ông Hà Văn Tung, Trưởng phòng Kinh tế xã Pù Luông: Mô hình du lịch cộng đồng gắn với nghề dệt thổ cẩm tại thôn Lặn Ngoài đang trở thành điểm nhấn của địa phương. Tại đây, du khách có thể tham gia vào các quy trình dệt nên tấm vải thổ cẩm, tham gia lễ hội truyền thống hay thưởng thức những món ăn đặc sản do chính người dân bản địa chế biến. Điều này không chỉ giúp bảo tồn văn hóa mà còn tạo thêm nguồn thu nhập bền vững cho cộng đồng địa phương, giúp họ phát triển kinh tế dựa trên tiềm năng du lịch sẵn có.
Hằng năm, chính quyền địa phương đều phối hợp Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Trường đại học Văn hóa, Thể thao và Du lịch… tổ chức các lớp đào tạo nâng cao trình độ tay nghề cho lao động dệt thổ cẩm. Năm 2024, khăn thổ cẩm Mường Khoòng được công nhận OCOP 3 sao cấp tỉnh. Địa phương đang xây dựng thêm 2 sản phẩm OCOP là trang phục dân tộc Thái và khăn thổ cẩm trải đệm, trải bàn…
UBND xã Pù Luông đang tích cực kết nối với các đơn vị lữ hành, nhất là các đơn vị lữ hành ở Hà Nội để đưa khách quốc tế tới làng nghề dệt thổ cẩm thôn Lặn Ngoài, đồng thời tìm kiếm nguồn lực mở rộng không gian sinh hoạt chung, nơi dạy nghề, trưng bày sản phẩm và đón khách…
Có thể thấy, việc kết hợp giữa phát triển du lịch và bảo tồn văn hóa đang là hướng đi đúng đắn cho các địa phương ở Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông. Mô hình này không chỉ giúp người dân địa phương nâng cao thu nhập, mà còn góp phần gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống, tạo nên nét riêng độc đáo, định vị thương hiệu Pù Luông trên bản đồ du lịch Việt Nam.
