Hai tác phẩm chưa từng được biết đến của nhà soạn nhạc người Đức vĩ đại Johann Sebastian Bach vừa được Viện Lưu trữ Bach ở Leipzig (Đức) công bố đúng dịp kỷ niệm 75 năm thành lập Viện.
Những bản nhạc này - được đặt tên chính thức là Ciacona cung Rê thứ và Ciacona cung Sol thứ - không chỉ bổ sung vào danh mục tác phẩm của Bach mà còn hé lộ những khía cạnh sáng tạo sớm của ông khi mới 18 - 20 tuổi, trong giai đoạn ông đang học việc và thử nghiệm tại Arnstadt, Thuringia.
Một linh cảm chính xác
Peter Wollny - hiện là Giám đốc Viện Lưu trữ Bach ở Leipzig, đồng thời là nhà nghiên cứu đã dành nửa đời mình cho Bach - biết đến 2 bản nhạc này từ cách đây hơn 30 năm, kể từ 1992, khi ông tình cờ phát hiện chúng trong bộ sưu tập soạn cho organ tại Thư viện Hoàng gia Bỉ ở Brussels. Chúng do một người chép không rõ danh tính thực hiện và cũng không ghi ngày tháng hay chữ ký, nằm lẫn trong bộ sưu tập Fétis - một kho tàng âm nhạc cổ từ thế kỷ 19. Và 2 bản nhạc được sao chép bằng "tablature organ" Đức - một kỹ thuật phổ biến thời Bach, tức là cách ghi lại bản nhạc cho organ bằng các con số hoặc ký hiệu thay vì nốt nhạc truyền thống.
Johann Sebastian Bach (1685 - 1750), nhà soạn nhạc vĩ đại người Đức
Và Wollny ngay lập tức nhận ra sự tinh tế trong cấu trúc: sự kết hợp giữa biến tấu ostinato (đoạn nhạc ngắn lặp đi lặp lại) và fugue (một sáng tác đối âm cho nhiều bè hoặc giọng riêng biệt, phức tạp và kéo dài), gợi nhớ đến ảnh hưởng từ thầy của Bach, Georg Böhm, cũng như các truyền thống Đức mà Bach học được từ anh trai Johann Christoph.
Tuy nhiên, Wollny ngay từ đầu đã linh cảm rằng đây có thể là "báu vật ẩn giấu" do chính Johann Sebastian Bach sáng tác. Ông bắt đầu cuộc săn lùng manh mối tỉ mỉ, kéo dài hơn ba thập kỷ, thu thập khoảng 20 "mảnh ghép" từ các tài liệu phân tán.
"Để xác nhận danh tính của các tác phẩm, tôi đã tìm kiếm rất lâu để ghép được mảnh ghép còn thiếu. Giờ đây, chúng ta đã có bức tranh toàn cảnh" - Wollny chia sẻ tại lễ công bố chính thức các tác phẩm mới, một sự kiện được phát trực tiếp toàn cầu từ Nhà thờ Thánh Thomas.
Bản sao của hai tác phẩm ẩn danh, "Ciacona cung Rê thứ" và "Ciacona cung Sol thứ" của Bach
Mảnh ghép then chốt đến từ đồng nghiệp Bernd Koska, người phát hiện một bức thư năm 1729 từ nghệ sĩ organ Salomon Günther John - tự nhận là học trò thân cận của Bach vào khoảng năm 1705. Nghệ sĩ này có lẽ đã trả tiền để học và chép nhạc như một phần của giai đoạn "học việc" thời kỳ đó. Những phân tích chữ viết tay kỹ lưỡng, so sánh với tài liệu năm 1716 từ Oppurg ở Đức (một tài liệu bị mất trong Thế chiến II và mới được phục hồi), đã xác nhận John chính là người chép. Điều này không chỉ "đưa ra ánh sáng" một cộng sự ít biết của Bach, mà còn định vị các tác phẩm vào giai đoạn đầu sự nghiệp của ông, khi Bach đang "thử nghiệm tìm trái cây đầu mùa của sự chăm chỉ", như con trai Carl Philipp Emanuel sau này mô tả.
Biểu diễn 2 tác phẩm mới sau 320 năm
Những bí ẩn chưa có lời giải
Vẫn còn vô số bí ẩn quanh di sản của Johann Sebastian Bach (1685 - 1750), nhà soạn nhạc vĩ đại người Đức. Nhiều "librettist" (người viết lời) của Bach vẫn vô danh, như tác giả của các phần lời cho chu kỳ thứ ba của Bach (1725 - 1727), dù một số được gán cho Picander. Không phải tất cả người chép nhạc đều được xác định dù phát hiện mới này đã "đưa ra ánh sáng" thêm Salomon Günther John - một học trò có lẽ đã học organ từ Bach ở Arnstadt và sau này xin việc ở Schleiz năm 1727.
Hai tác phẩm soạn cho organ này vừa được biểu diễn lần đầu tiên sau 320 năm, vào tháng 11 vừa qua, tại Nhà thờ Thánh Thomas ở Leipzig - nơi Bach làm nhạc trưởng suốt 27 năm, từ 1723 đến khi qua đời năm 1750, và cũng là nơi ông được chôn cất bên dưới sàn nhà thờ. Chúng được chơi trên cây đàn organ lịch sử của nhà thờ bởi nghệ sĩ lừng danh Ton Koopman người Hà Lan, vốn nổi tiếng với các bản thu âm nhạc của Bach.
Koopman, với hơn 50 năm kinh nghiệm biểu diễn âm nhạc của Bach, đã mang đến sự biểu cảm sâu lắng, nhấn mạnh vào những đột phá âm nhạc như bè trầm nhảy vọt quãng cao bất ngờ - một "dấu ấn Bach" đặc trưng.
Buổi biểu diễn được phát trực tiếp, thu hút hàng ngàn người xem toàn cầu và được Chủ tịch Viện Lưu trữ Bach mô tả là "sự trở về từ hư không". Peter Wollny tự hào nói: "Các tác phẩm này xuất hiện từ hư không, và liệu có ai ngoài Bach có thể là tác giả của chúng?".
Sự kiện còn có sự tham dự của Wolfram Weimer - Ủy viên Chính phủ Liên bang Đức về Văn hóa và Truyền thông - và Thị trưởng Leipzig Burkhard Jung, biến nó thành một lễ hội thực sự.
Nghệ sĩ organ Ton Koopman trình diễn 2 bản nhạc mới phát hiện của Bach
Về mặt phong cách, nhiều dấu hiệu âm nhạc gợi trực tiếp đến phong cách của Bach. Chẳng hạn, phần đệm giai điệu ở bè trầm đột ngột nhảy vọt lên quãng cao, hoặc những đoạn fugue - đây là những đặc trưng độc đáo mà theo nhà âm nhạc học Peter Wollny, chỉ Bach mới có và không tìm thấy ở bất kỳ nhà soạn nhạc đương thời nào khác.
Các tác phẩm này, được sáng tác khoảng 1703 - 1705, phản ánh sự kết hợp giữa ảnh hưởng từ anh trai Johann Christoph và thầy Georg Böhm, đồng thời là sự tiên phong cho các ý tưởng mà Bach phát triển sau này trong bộ The Well-Tempered Clavier.
Việc tìm thấy tác phẩm mới của Bach là điều hiếm có, đặc biệt sau hơn 300 năm. Wolfram Weimer gọi đây là "món quà tuyệt vời": "Đó là sự kết hợp hoàn hảo giữa sự xuất sắc, học thuật và niềm đam mê âm nhạc". Các bản nhạc đã được xuất bản chính thức bởi Breitkopf & Härtel - nhà in lâu đời nhất thế giới, từng hợp tác với Bach - và giờ đây có sẵn cho các nghệ sĩ biểu diễn.
Dù các tác phẩm mới vẫn thuộc về Thư viện Hoàng gia Bỉ, Peter Wollny tiết lộ với báo chí rằng Viện Lưu trữ Bach còn nhiều báu vật khác. "Tôi rất tự hào khi nói rằng chúng tôi sở hữu bộ sưu tập bản thảo Bach lớn thứ hai thế giới, sau Thư viện Berlin".
Trong đó, những báu vật quý giá nhất là bản gốc các cantata hợp xướng của Bach dành cho dàn hợp xướng Nhà thờ Thánh Thomas, bao gồm hơn 200 bản thảo từ các chu kỳ hàng tuần. Viện Lưu trữ Bach còn giữ các bản thảo từ nhiều bộ sưu tập và nhà xuất bản khác, như các bản vay mượn từ Nhà xuất bản Breitkopf & Härtel. Gần đây, Viện Lưu trữ Bach còn mua được bức thư mất tích của nhà thơ Matthias Claudius về buổi hòa nhạc riêng tư tại nhà Carl Philipp Emanuel Bach năm 1768, và một bức tranh chân dung Bach từ bộ sưu tập William H. Scheide, trở về Leipzig sau hơn 70 năm lưu lạc.
Peter Wollny - Giám đốc Viện Lưu trữ Bach ở Leipzig - trình bày khám phá của mình tại Bachfest
Wollny cũng nói về ý kiến từng có rằng Viện Lưu trữ Bach tách biệt với đời sống, như thể ở trong tháp ngà. Như lời ông, nếu vậy thì đó là một "tháp ngà" có 2 cửa sổ lớn để nhìn ra cuộc đời: một là kho lưu trữ công cộng tương tác của bảo tàng, nơi du khách có thể khám phá qua ứng dụng thực tế ảo và AI phân tích bản thảo; và thứ hai là Lễ hội Bach Leipzig hàng năm, luôn thu hút khoảng 70.000 du khách từ khắp thế giới, biến thành phố này thành thủ phủ âm nhạc Baroque với các buổi biểu diễn ngoài trời, hội thảo và triển lãm. Năm 2025, lễ hội này còn kỷ niệm 300 năm Bach đến Leipzig bằng nhiều chuỗi sự kiện đặc biệt.
Mỗi phát hiện là một bước đột phá
Một dự án quan trọng nhất của Viện Lưu trữ Bach là New Bach Edition - ấn bản âm nhạc hoàn chỉnh thứ hai của Bach - được xuất bản cùng sự hợp tác với Viện Johann Sebastian Bach ở Göttingen. Từ 1951 đến 2007, các chuyên gia toàn cầu đã nghiên cứu hơn 100 bộ sưu tập bản nhạc, tạo ra bản in lịch sử - phê bình toàn bộ tác phẩm của Bach kèm theo tài liệu về lịch sử sáng tác và nguồn gốc.
Dự án này dẫn đến đột phá lớn: xác định niên đại các cantata (tác phẩm âm nhạc dành cho ca sĩ có phần đệm nhạc cụ) Leipzig nổi tiếng của Bach. Các bản thảo không ghi ngày, nhưng qua phân tích dấu nước trên giấy, chữ viết tay và thư từ thời kỳ đó - chẳng hạn như thư của Picander (tên thật là Christian Friedrich Henrici, nhà thơ và người viết lời nhạc người Đức cho nhiều tác phẩm của Johann Sebastian Bach) năm 1724 - 1725, qua đó các nhà nghiên cứu phát hiện Bach đã sáng tác toàn bộ các cantata nổi tiếng ở Leipzig chỉ trong 4 năm đầu (1723 - 1727), bao gồm chu kỳ thứ nhất (1723 - 1724) với hơn 40 tác phẩm mới và chu kỳ thứ hai (1724 - 1725) tập trung vào cantata hợp xướng như Du sollt Gott, deinen Herren, lieben BWV 77.
"Ông soạn cantata mới mỗi tuần - một thành tựu phi thường" - Rucker nhấn mạnh và giải thích rằng Bach phải sáng tác cho cả hai nhà thờ chính, dàn hợp xướng học sinh và các dịp lễ hội, thường dựa trên Kinh Phúc âm hàng tuần. Phát hiện này có lẽ buộc người ta phải viết lại tiểu sử về Bach, khi nó chứng minh ông đã hoàn thành hai chu kỳ đầy đủ trước khi chuyển sang các dự án lớn hơn như St Matthew Passion năm 1727.
