Ngày 9/6, Bộ trưởng Y tế Mỹ Robert F. Kennedy Jr. sa thải toàn bộ 17 thành viên của Ủy ban Cố vấn về Thực hành Tiêm chủng (ACIP). Trong tuyên bố chính thức, ông Kennedy cho biết mục đích là "xây dựng lại lòng tin của công chúng vào các quyết định vaccine" và loại bỏ "xung đột lợi ích tiềm ẩn" trong quy trình cố vấn.
Đây là lần đầu tiên, toàn bộ ủy ban cố vấn y tế quốc gia bị thay thế cùng lúc, tạo ra khoảng trống lớn trong hệ thống ra quyết định về tiêm chủng tại Mỹ.
Lịch sử ra đời và nhiệm vụ của ACIP
ACIP là ủy ban cố vấn khoa học độc lập thuộc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC), có nhiệm vụ đưa ra các khuyến nghị về sử dụng vaccine dân sự. Mỗi quyết định của ACIP ảnh hưởng trực tiếp đến hàng triệu người Mỹ, bởi chúng thường được CDC thông qua. Đây cũng là cơ sở cho hệ thống bảo hiểm, chương trình y tế cộng đồng, chính sách tiêm chủng học đường.
Ủy ban được thành lập năm 1964, khi Mỹ đẩy mạnh phát triển vaccine bại liệt, sởi và quai bị, nhưng chưa có cơ chế hướng dẫn tiêm chủng thống nhất toàn quốc. Các cơ quan trung ương thời điểm đó không đảm nhận sứ mệnh này.
ACIP ra đời nhằm chuẩn hóa khuyến nghị tiêm chủng, cung cấp nền tảng khoa học rõ ràng, là cơ sở để nhà hoạch định chính sách triển khai chương trình tiêm chủng diện rộng. Ủy ban hoạt động theo Đạo luật Tư vấn Liên bang (FACA), bảo đảm sự độc lập và minh bạch trong quá trình ra quyết định.
ACIP gồm 17 thành viên chính thức có quyền biểu quyết, là chuyên gia trong lĩnh vực nhi khoa, bệnh truyền nhiễm, dịch tễ học, y học cộng đồng và tiêm chủng. Bên cạnh đó, ủy ban có các thành viên không biểu quyết từ Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA), Viện Y tế Quốc gia (NIH), Bộ Quốc phòng, hơn 30 cố vấn thuộc Hiệp hội Y khoa Mỹ (AMA), Học viện Nhi khoa Mỹ (AAP) và tổ chức y khoa chuyên môn khác.
Bộ trưởng Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Mỹ Robert F. Kennedy Jr. trong phiên điều trần của Ủy ban Tài chính Thượng viện tại Đồi Capitol, Washington, ngày 20/5. Ảnh: Reuters
Cơ sở khoa học của các khuyến nghị
Nhiều thập kỷ, ACIP là nơi khởi nguồn của các khuyến nghị quan trọng trong chính sách vaccine quốc gia. Hướng dẫn của ủy ban định hình lịch tiêm chủng chuẩn áp dụng cho người dân Mỹ, ảnh hưởng đến bảo hiểm, quy định nhập học. Trong đại dịch Covid-19, ACIP đề xuất thứ tự ưu tiên vaccine, phân bổ liều theo nhóm nguy cơ và quyết định lịch tiêm nhắc lại. Trước đó, ủy ban mở rộng đối tượng tiêm vaccine HPV sang nam giới, khuyến nghị tiêm vaccine phế cầu PCV21 cho người trên 50 tuổi nhằm bảo vệ nhóm dân số này trước nguy cơ viêm phổi.
Các khuyến nghị của ACIP xây dựng dựa trên mô hình đánh giá GRADE, gồm phân tích dữ liệu thử nghiệm lâm sàng, hiệu quả thực tế (real-world evidence), dữ liệu dịch tễ học và mô hình đánh giá lợi ích - rủi ro - chi phí. Với sự hỗ trợ từ CDC, NIH và các viện hàn lâm, quy trình giúp đảm bảo bằng chứng khách quan.
Các phiên họp của ACIP được truyền trực tuyến, biên bản lưu trữ công khai, mỗi thành viên phải khai báo đầy đủ các mối liên hệ tài chính để tránh xung đột lợi ích.
ACIP không trả lương cho các thành viên. Họ chỉ nhận hoàn phí đi lại và sinh hoạt khi dự họp từ nguồn ngân sách của CDC. Trong trường hợp có xung đột lợi ích, thành viên phải tự rút khỏi phần thảo luận và biểu quyết. Các tổ chức như KFF và CIDRAP đánh giá ACIP là một trong những mô hình cố vấn khoa học ít bị ảnh hưởng lợi ích cá nhân nhất trong hệ thống y tế Mỹ.
Ảnh hưởng của ACIP đến chính sách vaccine Mỹ
Tác động của ACIP không dừng lại cố vấn. Theo Đạo luật Bảo vệ Bệnh nhân và Chăm sóc Giá cả Phải chăng (ACA), các loại vaccine do ACIP đề xuất sẽ được công ty bảo hiểm chi trả 100%, đồng thời trở thành tiêu chuẩn trong chương trình quốc gia như Vaccines for Children (VFC). Nhờ đó, hàng triệu trẻ em thuộc gia đình thu nhập thấp có thể sử dụng vaccine miễn phí. ACIP cũng là nơi đầu tiên công bố khuyến nghị sử dụng vaccine RSV cho người lớn tuổi, một bước đi quan trọng nhằm phòng ngừa nhập viện và tử vong trong mùa cúm.
Quyết định thay thế toàn bộ 17 thành viên ACIP tiếp tục gây tranh cãi trong giới chuyên gia y tế. Hiệp hội Y khoa Mỹ cho rằng động thái này "làm xói mòn niềm tin cộng đồng vào vaccine". Tiến sĩ Jonathan Temte, cựu chủ tịch ACIP, cảnh báo đây có thể là bước lùi trong việc đảm bảo tính khoa học và minh bạch của các khuyến nghị tiêm chủng quốc gia.
Dù quyết định sa thải đã có hiệu lực, đến nay quy trình bổ nhiệm thành viên thay thế vẫn chưa được công bố rõ ràng. Một số nhà khoa học lo ngại các chuyên gia mới có thể được lựa chọn theo tiêu chí chính trị thay vì chuyên môn.
Thục Linh (Theo CDC, Reuters, Washington Post)
