Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi ThS.BS Doãn Uyên Vy, chuyên gia về bệnh nhiễm độc (TP HCM).
Xyanua có ở đâu?
Xyanua có trong nhiều nguồn độc khác nhau như đám khói cháy, nhất là cháy vật dụng như len, tơ tằm, cao su tổng hợp, các chất polyurethane từ nhựa dẻo, sơn, keo, chất chống thấm, cách âm, nệm. Hóa chất từ phòng thí nghiệm hay sản xuất công nghiệp như luyện kim, chụp rửa ảnh, làm nữ trang hay đồ nhựa, khai thác mỏ, chất thải... cũng có thể sinh ra xyanua.
Trong tự nhiên, xyanua có trong một số thực vật như khoai mì, măng, hạt quả táo hay mận Hà Nội hoặc cherry, anh đào, hạnh nhân đắng. Những thực vật này có chứa glycoside amygdalin, khi ăn vào qua đường tiêu hóa sẽ phóng thích ra xyanua gây ngộ độc.
Xyanua là hóa chất cực độc. Liều tử vong khi nuốt phải 1-3 mg/kg hoặc nếu nồng độ trong máu 3 mg/l. Hít phải khí có chứa xyanua với nồng độ trong không khí đạt 270 ppm sẽ tử vong ngay lập tức hoặc trong vòng 30 phút nếu nồng độ đạt 110 ppm.
Cần luộc kỹ bỏ, nhiều lần nước luộc măng cho đến khi hết đắng để ngừa ngộ độc xyanua. Ảnh: wikifarmer
Xyanua nguy hiểm thế nào
Xyanua có thể hấp thụ qua da, nhiễm vào cơ thể thông qua ăn uống, hít thở, chích thẳng vào trong máu. Xyanua gây ức chế hô hấp tế bào, ngăn cản quá trình hấp thụ oxy của tế bào, khiến tế bào chết đi. Chúng có tác dụng rất nhanh, mạnh, tác động vào hệ hô hấp và thần kinh gây nhiễm độc cấp tính, dẫn đến ngưng tim, có thể gây tử vong ngay sau vài phút.
Những người sống sót sau ngộ độc xyanua nặng có thể bị di chứng thần kinh như có biểu hiện của parkinson, vận động chậm, co cứng cơ...
Triệu chứng ngộ độc xyanua
Tình huống cấp tính
Ngộ độc xyanua cấp tính có tác dụng nhanh hay chậm tùy thuộc vào nhiều yếu tố như liều lượng, mức độ độc của từng loại xyanua, đường tiếp xúc là gì. Ví dụ, hít thở phải khí hydrogen cyanide, chích dung dịch dạng muối vào mạch máu thì chỉ cần vài giây. Nếu qua ăn uống, thường sẽ mất vài phút. Ăn phải những loại trái hay thực vật thì có thể xuất hiện triệu chứng chậm hơn sau vài giờ hoặc ngày hôm sau vì cần qua chuyển hóa bởi men tiêu hóa trong ruột mới sinh ra xyanua.
Người trúng độc xyanua thường có biểu hiện đau đầu, chóng mặt, bứt rứt, lơ mơ, có khi co giật hôn mê, đau bụng, buồn nôn. Lúc đầu sẽ có thở nhanh, nhịp tim tăng, nhưng sau đó sẽ trụy tim mạch, tụt huyết áp, nếu không cấp cứu kịp thời sẽ ngưng tim, ngưng thở và tử vong.
Nhiễm độc xyanua mạn tính
Điều này xảy ra do tiếp xúc với lượng rất nhỏ lâu ngày, có thể từ thói quen ăn uống các loại thực phẩm chứa xyanua hoặc liên quan nghề nghiệp, làm việc trong môi trường có chất này. Các triệu chứng thường diễn ra từ từ và mức độ nghiêm trọng tăng dần theo thời gian.
Chẳng hạn, người bị nhiễm độc có thể mờ mắt, giảm thị lực; liệt co cứng hai chân hơn là hai tay và đối xứng. Tình trạng này hay gặp ở người hay ăn khoai mì thường xuyên mỗi ngày, nhất là người suy dinh dưỡng thì nguy cơ càng cao. Nhiễm độc xyanua có thể gây rối loạn hormone giáp, suy giáp.
Xử trí
Tình huống cấp tính, bệnh nhân sẽ có lơ mơ, hôn mê, khó thở, cần phải dến bệnh viện càng nhanh càng tốt để được hồi sức cấp cứu. Tình huống ngộ độc hay nhiễm độc xyanua thường sẽ không được nhìn ra ngay từ đầu, trừ khi biết trước đang tiếp xúc với chất có xyanua.
Nếu không biết nguồn độc, không biết do nguyên nhân gì mà vẫn nghi ngờ ngộ độc hay nhiễm độc, gọi xin tư vấn ngay với bác sĩ chuyên về bệnh nhiễm độc. Điều này giúp tìm nguyên nhân và nguồn độc, từ đó phòng tránh bị nhiễm độc kịp thời.
Phòng tránh
Người đang làm việc trong các ngành nghề như khai thác mỏ, kim hoàn, làm nữ trang, sản xuất đồ nhựa, dọn vệ sinh chất thải công nghiệp..., cần tìm hiểu quy trình sản xuất và nguy cơ có khí hay chất sinh ra xyanua hay không. Trang bị bảo hộ lao động an toàn khi làm việc.
Với vật liệu xây dựng và trang trí nội thất hiện đại, nếu xảy ra hỏa hoạn, ngoài khí CO sẽ luôn có khí hydro cyanide. Nẹn nhân vì vậy tử vong nhanh chóng trong đám cháy khi chưa kịp thoát ra ngoài. Do đó, cần để ý cách thoát thân nhanh khi sống ở nhà cao tầng, bịt mặt bằng khăn ướt khi chạy qua đám khói cháy.
Lột vỏ khoai mì và ngâm trong một ngày có thể loại bỏ lượng chất có xyanua khoảng 45%. Khi ăn măng cần luộc kỹ, bỏ nhiều lần nước luộc măng cho đến khi măng và nước hết đắng.
Chú ý không ăn hạt của quả táo, hạt quả mận Hà Nội, anh đào, hạt quả cherry, hạnh nhân đắng... Chú ý loại bỏ hạt khi xay, ép nước.
Lê Phương
