Thứ quả nghe tên lạ tai
Giữa không gian xanh thẳm của rừng núi ở vùng miền núi Quảng Ngãi, những cây quăng rừng trĩu quả, đỏ au cả một góc trời, vừa dân dã vừa quyến rũ, gợi nhớ hương vị ngọt ngào pha lẫn vị chua đặc trưng mà ai từng nếm thử một lần cũng khó quên.
Quăng là thứ quả tuổi thơ của nhiều người Quảng Ngãi.
Bạn tưởng mình đang giảm cân, nhưng thực ra lại hại cơ thể: 5 hành vi "giảm cân vô hiệu" còn đáng sợ hơn tăng cân
Trái quăng – thứ quả nghe lạ tai nhưng lại gắn bó mật thiết với tuổi thơ của nhiều người dân miền Trung – vốn là loài cây mọc hoang ở bìa rừng, ven đồi. Không chỉ có mặt ở Quảng Ngãi, cây quăng còn phân bố rải rác tại các tỉnh Trung Bộ và Nam Bộ như Quảng Bình, Quảng Trị, Bình Dương, An Giang...
Theo ghi nhận khoa học, cây quăng có tên Alangium salviifolium (L.f.) Wang. Quăng là loại quả ngon, nó có tên gọi khác là quăng lông, thôi chanh lá xôn, thuộc họ Thôi chanh – Alangiaceae. Ngoài Việt Nam, loài này còn xuất hiện ở nhiều quốc gia châu Á như Ấn Độ, Thái Lan, Campuchia, nơi chúng được xem là một loài cây bản địa quý hiếm có giá trị dược liệu.
Cây có nhánh, có khi có gai. Lá nguyên, hình bầu dục hay xoan ngược, dài 10-20cm, dày, dạng màng, khá dai, rất nhẵn ở mặt trên, có lông mềm nhiều hay ít ở mặt dưới, tròn ở gốc, thót lại dần dần và có mũi cứng rõ hay không.
Từng mọc nhiều dọc chân đồi và bìa núi vùng đồng bằng Quảng Ngãi, song theo thời gian, cây quăng ngày càng thưa thớt. Việc người dân chặt bỏ cây để lấy đất sản xuất, cộng thêm giá trị kinh tế chưa cao khiến loài cây hoang dại này dần biến mất. Giờ đây, để tìm thấy một cây quăng trĩu quả đỏ rực trong rừng gần như là điều hiếm hoi, chỉ còn lại ở vài khu vực rừng núi sâu hoặc vùng giáp ranh các huyện miền núi.
Cây quăng cao, thường mọc ở chân đồi.
Tháng 6 hàng năm, là lúc trái quăng vào độ chín rộ. Trên những nẻo đường dẫn vào rừng, người dân dễ dàng bắt gặp những tán cây thấp, cao chừng 5–7m, quả mọc thành từng chùm đỏ sậm. Hình dáng quả tròn nhỏ, chỉ lớn hơn đầu ngón tay, bên ngoài là lớp vỏ dày nhưng dễ bóc, bên trong là phần cơm mỏng màu vàng nhạt, vị ngọt thanh xen chút chua nhẹ. Vị chua ngọt ấy, giản dị mà đậm đà, khiến bao thế hệ trẻ con miền quê từng háo hức chờ đợi mỗi độ hè về.
Theo lời người dân địa phương, cây quăng mất rất nhiều năm mới ra quả. Bởi vậy, việc hái quăng cũng không dễ dàng: Quả thường nằm ở giữa hoặc ngọn cây, người hái phải dùng thang cao hoặc sào tre dài để đập cho quả rơi xuống rồi nhặt. Trái quăng khi ấy chẳng phải đặc sản quý hiếm, nhưng lại là món quà ngọt ngào của tuổi thơ, của những ngày hè trong veo không âu lo.
Ngày nay, hình ảnh ấy dần vắng bóng. Cây quăng ít đi, những khu đồi bị san phẳng để trồng keo, mì, hoặc làm nương rẫy. Ở các chợ quê Quảng Ngãi, đôi khi vẫn thấy vài bó quăng được bày bán, đỏ rực trong rổ tre, mỗi chùm nhỏ có giá khoảng 10.000 đồng, hoặc 30.000 đồng/kg nếu mua theo cân.
Loại cây, quả có nhiều tác dụng
Ít ai biết rằng, ngoài giá trị ẩm thực dân dã, cây quăng còn có giá trị dược liệu đáng kể. Trong y học cổ truyền Ấn Độ, vỏ rễ quăng được sử dụng để chữa sốt, bệnh ngoài da và làm thuốc chống nôn. Quả được dùng để nhuận tràng, lợi trung tiện, trị giun, giải độc, dùng trong viêm, bệnh về máu, người nóng, di mộng tinh,... Hạt có vị ngon và thơm, làm mát, kích dục, khó tiêu, bổ, nhuận tràng, được dùng khi người có cảm giác nóng bừng, người hư hao.
Quăng ít thịt, không được bày bán nhiều.
Ở Thái Lan, người ta dùng vỏ thân quăng trị hen suyễn, rối loạn tiêu hóa, trong khi gỗ và quả được dùng làm thuốc bổ, trị bệnh trĩ, tẩy giun. Những công dụng này đã được ghi nhận trong một số tài liệu y học cổ phương Đông, khẳng định rằng quăng không chỉ là loài cây cho quả ăn được, mà còn là dược liệu quý cần được bảo tồn.
Tại Việt Nam, tuy chưa có nhiều nghiên cứu chuyên sâu về giá trị dược tính của cây quăng, nhưng việc bảo tồn và phục hồi loài cây này là điều cần thiết. Nhiều người dân Quảng Ngãi cho rằng nếu được trồng xen canh hoặc phát triển theo hướng cây bản địa đặc sản, cây quăng có thể trở thành nguồn sinh kế mới cho đồng bào miền núi, đồng thời góp phần gìn giữ một phần ký ức văn hóa nông thôn đang dần phai nhạt.
Lưu ý: Mặc dù có công dụng cực tốt nhưng người dùng cũng cần hết sức chú ý bởi vỏ rễ và vỏ thân cây quăng khá độc, nên cẩn trọng. Tốt nhất người dùng nên tham vấn ý kiến bác sĩ hoặc thầy thuốc có môn trước khi sử dụng các bộ phận của cây quăng để chữa bệnh.
H.Giang (theo baophunuthudo, thuonghieusapham)
