Nhật Bản trong nhiều thập kỷ qua được xem là một trong những nước có văn hóa làm việc khắc nghiệt nhất thế giới, khét tiếng với nạn karoshi, tức tử vong do làm việc quá sức.
Nhưng giới quan sát chỉ ra văn hóa làm việc Nhật Bản đang diễn ra một cuộc cách mạng thầm lặng. Lao động trẻ tuổi nước này đang làm việc ít hơn so với bất kỳ thời điểm nào kể từ đầu thế kỷ 21.
Viện nghiên cứu độc lập Recruit Works của Nhật Bản hồi tháng 11 công bố nghiên cứu mới, cho thấy giờ làm việc hàng năm ở nước này đã giảm 11% vào năm 2022 so với năm 2000, từ 1.839 giờ xuống 1.626 giờ, mức ngang với nhiều nước châu Âu.
Mức giảm rõ rệt nhất nằm ở nhóm lao động nam giới trong độ tuổi 20. Nhóm này năm 2023 làm việc trung bình 38 giờ một tuần, so với hơn 46 giờ một tuần vào năm 2000.
"Người trẻ Nhật Bản quyết định rằng họ sẽ không hy sinh bản thân vì một công ty. Tôi nghĩ đây là lựa chọn khá khôn ngoan", Makoto Watanabe, giáo sư truyền thông tại Đại học Văn hóa Hokkaido, nhận xét.
Một phụ nữ trẻ Nhật Bản đi bộ trên đường phố Sapporo, Hokkaido, ngày 8/4. Ảnh: AFP
Theo giới quan sát, sự thay đổi này được thúc đẩy bởi khác biệt thế hệ.
Trong khi thế hệ cha mẹ chấp nhận làm việc nhiều giờ để đổi lấy tăng trưởng kinh tế, an ninh việc làm, thanh niên Nhật Bản đang ưu tiên cân bằng giữa công việc và cuộc sống, từ chối chấp nhận làm việc trong điều kiện khắc nghiệt.
"Vào những năm 1970, 1980, kinh tế Nhật Bản tăng trưởng nhanh chóng. Càng làm việc nhiều thì càng kiếm được nhiều tiền, khiến công sức bỏ ra trở nên xứng đáng. Nhưng giờ không còn như vậy nữa. Nếu phải làm việc quá nhiều, người trẻ sẽ nghĩ mình đang bị bóc lột", giáo sư Watanabe nói.
Tình trạng thiếu hụt lao động ở Nhật Bản cũng đem lại cho nhân viên trẻ một lợi thế. Các công ty cần nhân tài đến nỗi bắt đầu mời gọi sinh viên đại học từ trước khi họ tốt nghiệp.
"Những nhân viên trẻ cảm thấy bị bóc lột hay bị đánh giá không tương xứng năng lực sẵn sàng ra đi. Họ biết rằng có thể nhanh chóng tìm việc mới vì nhiều nơi thiếu nhân lực có trình độ", ông Watanabe giải thích.
Thay đổi này cũng được thể hiện trong mức thù lao của thanh niên Nhật Bản. Dù làm việc ít giờ hơn, lương của lao động Nhật độ tuổi 20 đã tăng 25% kể từ năm 2000, theo nghiên cứu của Recruit Works. Trong khi đó, ngày càng ít công ty yêu cầu nhân viên làm thêm giờ mà không được trả lương, điều vốn là vấn đề tồn tại lâu đời ở các công ty truyền thống Nhật Bản.
Dân công sở tản bộ trên đường phố Tokyo, Nhật Bản. Ảnh: Reuters
Izumi Tsuji, chuyên gia xã hội học tại Đại học Chuo ở Tokyo, thành viên Nhóm Nghiên cứu Thanh Thiếu niên Nhật Bản, cho biết mục tiêu của lao động trẻ hiện này là sự ổn định thay vì tham vọng.
"Cuộc sống thời nay rất bất ổn định. Người trẻ khó mơ mộng về tương lai, nên ưu tiên sự ổn định trong cuộc sống hàng ngày. Họ gác lại những tham vọng lớn, chỉ muốn kiếm đủ tiền để trang trải cuộc sống và cảm thấy thoải mái", ông Tsuji giải thích.
Thái độ làm việc này có thể gây khó chịu những lao động lớn tuổi, nhóm vốn xây dựng sự nghiệp bằng những giờ làm việc dài. Ông Tsuji lưu ý nhiều quản lý ở độ tuổi 50, 60 đã chia sẻ việc phải cẩn trọng trong văn phòng để tránh bị nhân viên trẻ phàn nàn về khối lượng công việc quá sức.
Nhưng thay đổi này cũng có mặt tích cực. Cuộc khủng hoảng karoshi của Nhật Bản vẫn rất nghiêm trọng. Trong năm 2022, nước này ghi nhận gần 3.000 người tự tử liên quan đến làm việc quá sức, so với hơn 1.900 người vào năm 2021.
Năm 2023, giới chức công bố có 54 ca tử vong liên quan đến các vấn đề về sức khỏe do làm việc quá sức như đột quỵ và đau tim. Dù các chuyên gia tin rằng số ca tử vong trên thực tế cao hơn đáng kể, nhiều người lạc quan rằng nạn karoshi đang được cải thiện do thay đổi trong thái độ của người trẻ đối với giờ làm việc.
"Karoshi là vấn đề lớn từ lâu, sẽ rất tốt nếu các con số giảm", ông Tsuji nói. "Người trẻ cũng hạnh phúc hơn nhờ làm việc ít giờ hơn, cân bằng công việc - cuộc sống tốt hơn".
Đức Trung (Theo Japan Times, Mainichi, Asahi)
