Các chuyên gia tại tọa đàm ngày 6/11 của Đại học Fulbright Việt Nam, trong khuôn khổ buổi ký kết hợp tác giữa trường và Đại học Columbia của Mỹ tại TP HCM, cùng chia sẻ quan điểm Việt Nam có nhiều tiềm năng để hướng đến vị trí dẫn đầu khu vực trong lĩnh vực năng lượng xanh.
Triển vọng này đang đối mặt với rủi ro bị chững lại vì các vướng mắc về chính sách, đầu tư và thực thi thiếu xuyên suốt. Tuy nhiên, các chuyên gia kỳ vọng thách thức sẽ được hóa giải nhờ "bản giao hưởng của các nghị quyết quan trọng" mà Việt Nam vừa ban hành nhằm định hình tương lai phát triển, với hai trong các trụ cột chính là công nghệ và năng lượng.
Ông Thomas Vallely, Chủ tịch sáng lập Đại học Fulbright Việt Nam, Cố vấn cấp cao về Việt Nam tại Viện Đông Á Weatherhead thuộc Đại học Columbia, nhận định rằng Việt Nam là "thiên đường cho năng lượng xanh" và sở hữu những tiềm năng "có thể dễ dàng thống trị cơ chế năng lượng xanh của Đông Nam Á". Tuy nhiên, ông cũng cho rằng Việt Nam vẫn chưa khai thác hết cơ hội này do thiếu chính sách phù hợp.
Các diễn giả tại tọa đàm "Hướng tới Kỷ nguyên phát triển mới: Công nghệ, Giáo dục đại học và Tương lai của Việt Nam", tại Đại học Fulbright Việt Nam ngày 6/11. Ảnh: Thanh Danh
Tổng giám đốc ACEN Việt Nam Huỳnh Đình Hiệp cung cấp tại buổi tọa đàm những số liệu cụ thể về "bước tiến vượt bậc" của Việt Nam về năng lượng tái tạo. "Chúng ta từng có giai đoạn đi từ 0 megawatt lên 20.000 megawatt điện từ năng lượng tái tạo chỉ trong 4 năm. Điều đó chưa từng được thực hiện trước đây, ngay cả ở Trung Quốc", ông Hiệp nói.
Đà phát triển ấn tượng này đã không kéo dài. Ông Hiệp cho rằng một phần nguyên nhân đến từ cách vận hành nặng về truyền thống, vẫn dành nhiều tập trung hơn cho các nhà máy nhiệt điện than. Theo ông, tư duy hiện nay vẫn xem nhà máy điện than đơn giản và dễ quản lý hơn so với tìm kiếm giải pháp điều phối cùng lúc "20-30 nhà máy điện gió và điện mặt trời", cũng như cân bằng giữa các biến động.
Hệ quả là Việt Nam hiện "vẫn phụ thuộc nhiều vào than", chiếm hơn 50% tổng sản lượng điện. Ông Hiệp cảnh báo điều này có thể khiến Việt Nam dễ bị tổn thương trước các biến động địa chính trị, chẳng hạn giai đoạn giá than từng tăng vọt từ 60 USD/tấn lên 400 USD/tấn khi xung đột Ukraine nổ ra.
Các chuyên gia nhấn mạnh rằng để thực hiện tham vọng "nhảy vọt" về công nghệ theo Nghị quyết 57 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Việt Nam cần thu hút các tập đoàn nắm giữ "công nghệ đám mây quy mô siêu lớn". Ông Vallely chỉ ra rằng trên thế giới chỉ có 5 tập đoàn thật sự làm chủ công nghệ đám mây quy mô siêu lớn, gồm 3 tập đoàn ở Mỹ (Amazon, Microsoft, Google) và 2 tập đoàn của Trung Quốc (Tencent và Alibaba).
Theo bà Annabel Lee, Giám đốc Chính sách Khu vực ASEAN của Amazon Web Services (AWS), các trung tâm dữ liệu cho công nghệ này đều đòi hỏi nguồn cung cấp điện ổn định, quy mô rất lớn. Ngành năng lượng tái tạo ở Việt Nam do đó cần một cơ chế rõ ràng để tham gia cung ứng, cũng như cần có "sự nhất quán và liên tục trong tầm nhìn" từ cấp trung ương đến địa phương.
Nhà mát điện mặt trời ở thôn Liêm Thuận, xã Hồng Liêm, huyện Hàm Thuận Bắc, tỉnh Bình Thuận. Ảnh: Việt Quốc
Tiến sĩ Jonathan Pincus, giám đốc Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright (FSPPM), bổ sung rằng các dự án năng lượng xanh luôn đòi hỏi vốn đầu tư lớn và dài hạn. Hệ thống tài chính của Việt Nam cần cải cách thêm để giảm tình trạng "chủ yếu dựa vào ngân hàng và có tính ngắn hạn", tăng mức độ tinh vi và linh hoạt để tài trợ cho sự đổi mới ở quy mô lớn.
Ông Hiệp đánh giá cao Nghị quyết 70 vừa được ban hành về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2045. Ông cho rằng văn kiện đã đặt năng lượng tái tạo vào phạm trù "an ninh quốc gia", cho thấy Việt Nam nhận thấy tầm quan trọng ngày một cấp bách của lĩnh vực này.
Tiến sĩ Pincus có cùng quan điểm, nhắc lại rằng Trung Quốc trong vài thập kỷ qua đã có những bước nhảy vọt trong huy động thị trường để phát triển năng lượng tái tạo cũng bằng cách đặt lĩnh vực này trong phạm trù an ninh quốc gia, giúp họ "bức tốc trước một cách rõ rệt".
Kết hợp với Nghị quyết 68, lần đầu tiên đặt khu vực tư nhân vào vị trí hàng đầu của tăng trưởng kinh tế, ông Hiệp cho rằng đây là những tín hiệu rất đáng mừng, tạo hy vọng rằng mọi thứ sẽ "bắt đầu thay đổi và tiến về phía trước theo đúng hướng".
Thanh Danh
