Ngày 5/11, Tòa án Tối cao Mỹ sẽ mở phiên điều trần xem xét tính hợp pháp chính sách thuế quan toàn cầu của Tổng thống Donald Trump, áp thuế 10% với hầu hết đối tác thương mại và 11%-50% với hàng chục nền kinh tế khác.
Ông Trump viện dẫn Đạo luật Quyền Kinh tế Khẩn cấp (IEEPA), tuyên bố thâm hụt thương mại là "tình trạng khẩn cấp" của quốc gia, dù Mỹ đã mất cân bằng thương mại liên tục từ năm 1975. Ngoài ra, ông còn dùng IEEPA để áp thuế trừng phạt các nước vì những vấn đề phi thương mại, như Brazil truy tố cựu Tổng thống Jair Bolsonaro hay Ấn Độ mua dầu Nga.
Do vậy, Tòa phúc thẩm liên bang khu vực Washington và Tòa án Thương mại Quốc tế (CIT) tại Manhattan đều ra phán quyết các chính sách thuế này bất hợp pháp, cho rằng Tổng thống đã vượt quá thẩm quyền.
Tổng thống Trump nói không tham dự phiên điều trần, nhưng Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent sẽ có mặt để "nhấn mạnh rằng đây là một tình trạng khẩn cấp về kinh tế". Theo ông, nếu không có thuế quan, Mỹ khó có an ninh quốc gia.
"Chúng ta đã từng bị nhiều quốc gia khác, gồm Trung Quốc, lạm dụng trong nhiều năm nhưng giờ thì không còn nữa. Thuế quan đã mang lại cho chúng ta an ninh quốc gia to lớn", ông nói cuối tuần trước.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng, ngày 29/9. Ảnh: AFP
Bộ trưởng Bessent kỳ vọng Tòa án Tối cao sẽ duy trì các mức thuế quan dựa trên IEEPA. Nếu bị bãi bỏ, Tổng thống Trump chỉ cần chuyển sang viện dẫn các thẩm quyền khác, gồm Mục 122 của Đạo luật Thương mại năm 1974, cho phép áp thuế 15% trong 150 ngày để giảm mất cân bằng thương mại.
Cùng với đó, ông Trump có thể dùng Mục 338 của Đạo luật Thuế quan năm 1930, cho phép áp thuế đến 50% các quốc gia phân biệt đối xử với thương mại Mỹ. "Quý vị nên biết rằng thuế quan sẽ tồn tại lâu dài", ông Bessent nói.
Ngoài ra, vụ kiện mà Tòa án Tối cao đang thụ lý chỉ là một phần các mức thuế mà Tổng thống Trump đã ban hành trong năm nay. Chính quyền của ông vẫn đang sử dụng các thẩm quyền khác để triển khai những mức thuế riêng biệt.
Cụ thể, ông dùng Mục 232 của Đạo luật Mở rộng Thương mại năm 1962, dựa trên lý do an ninh quốc gia để bảo vệ các ngành chiến lược như ôtô, đồng, chip bán dẫn, dược phẩm, robot và máy bay. Tương tự, Mục 301 của Đạo luật Thương mại năm 1974 được áp dụng cho quyết định áp thuế liên quan đến điều tra các hành vi thương mại không công bằng.
"Chính quyền xem thuế quan là nền tảng của chính sách kinh tế. Các công ty, ngành công nghiệp cần lên kế hoạch phù hợp", Tim Brightbill, Đồng chủ tịch bộ phận pháp lý thương mại của hãng luật Wiley Rein tại Washington, nhận định.
Các đối tác thương mại của Mỹ cũng không chờ phán quyết của Tòa Tối cao để quyết định bước đi tiếp theo. Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) đã công bố hoàn tất thỏa thuận khung với Việt Nam, Malaysia, Thái Lan và Campuchia, với mức thuế từ 19% đến 20%.
Hàn Quốc cũng đồng ý kế hoạch đầu tư 350 tỷ USD, giúp nước này chỉ phải chịu mức thuế 15% với ôtô và nhiều mặt hàng khác. Đàm phán với Trung Quốc từng khó khăn nhưng cũng hạ nhiệt tuần qua, sau cuộc gặp của ông Trump với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hàn Quốc.
Bộ trưởng Tài chính Bessent khuyến cáo các nước đã đàm phán với chính quyền ông Trump "nên tôn trọng thỏa thuận". "Những quốc gia nào đạt được thỏa thuận tốt, nên tuân thủ", ông nói.
Hiện các quan chức Nhà Trắng ca ngợi thuế quan là động lực thúc đẩy đối tác thương mại lớn như Nhật Bản và Liên minh châu Âu đàm phán những nhượng bộ lớn, giúp giảm thâm hụt thương mại của Mỹ. Họ lập luận rằng những nhượng bộ này vẫn có hiệu lực sau bất kỳ phán quyết nào của Tòa án Tối cao.
Một số nhà đầu tư cho biết các thị trường tài chính - vốn đã quen với tình trạng thuế quan hiện tại dưới thời ông Trump - có thể rơi vào hỗn loạn nếu Tòa án Tối cao bãi bỏ thuế theo Đạo luật IEEPA. Mối lo lớn nhất tiềm ẩn trên thị trường trái phiếu kho bạc, với nguy cơ phải hoàn trả hơn 100 tỷ USD tiền thuế IEEPA đã thu và mất đi hàng trăm tỷ USD doanh thu mỗi năm.
Các khoản thuế IEEPA thu được đầu năm đến nay chiếm phần lớn trong mức tăng 118 tỷ USD của tổng thu hải quan năm tài khóa 2025, kết thúc ngày 30/9. Chúng giúp bù đắp chi phí y tế, an sinh xã hội, lãi vay và chi tiêu quân sự, qua đó kéo giảm thâm hụt ngân sách xuống còn 1.715 tỷ USD.
Việc hoàn trả số tiền quy mô như trên rất khó khăn vì chưa từng có tiền lệ, theo Angela Lewis, Giám đốc toàn cầu phụ trách hải quan tại công ty Flexport. Bà cho biết trách nhiệm có thể sẽ đặt lên từng nhà nhập khẩu, yêu cầu họ nộp hồ sơ với cơ quan hải quan theo một quy trình phức tạp, có thể kéo dài nhiều năm và không bõ công với các doanh nghiệp nhỏ.
Phiên An (theo Reuters)
