Trên thế giới, rất ít quốc gia đặt cược mạnh tay vào thương mại tự do như Mexico và Canada. Mỗi nước đã ký hơn 10 hiệp định thương mại - thuộc nhóm nhiều nhất thế giới - để tiếp cận thị trường của hơn 50 quốc gia. Hiệp định quan trọng nhất với họ là USMCA (Hiệp định Mỹ - Mexico và Canada), thay thế NAFTA (Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ). Hơn 80% hàng xuất khẩu của Canada và Mexico là sang Mỹ.
Hiệp định này đã biến Mexico thành một trong những hãng xuất khẩu xe hơi, bia và TV màn hình phẳng lớn nhất thế giới. Các thỏa thuận thương mại tự do với Washington từ thập niên 60 cũng giúp Canada tăng trưởng mạnh, gia nhập nhóm nước phát triển G7.
Chiến lược thương mại của họ đã tồn tại hàng thập kỷ, dựa trên niềm tin rằng dưới sự dẫn dắt của Mỹ, thế giới sẽ ngày càng kết nối và hướng đến thị trường. Tuy nhiên, niềm tin ấy đang rung lắc mạnh.
Ngày 4/3, hàng hóa Mexico và Canada vào Mỹ chịu thuế nhập khẩu mới. Theo đó, năng lượng từ Canada sẽ bị áp thuế 10%, Mexico là 25%. Các sản phẩm khác từ hai nước trên chịu thuế 25%.
Thông báo khuyến khích mua hàng Canada thay vì hàng Mỹ tại một siêu thị ở Vancouver. Ảnh: Reuters
Giới phân tích cho rằng thuế này có thể khiến quy mô nền kinh tế Mỹ và Mexico co lại đáng kể. Canada có thể mất tới 5% GDP, còn Mexico 3%. Nghiên cứu tháng trước của Greg Daco - kinh tế trưởng tại hãng kiểm toán Ernst & Young (EY) chỉ ra thuế nhập khẩu sẽ khiến tốc độ tăng trưởng của Mỹ giảm 1,5% năm nay, đồng thời đẩy Canada và Mexico vào suy thoái.
Về lý thuyết, hai nước này sẽ phải tìm cách mới để tăng trưởng, như tập trung vào thị trường nội địa hoặc mở rộng tệp khách hàng. Tuy nhiên, đó là chiến lược trong dài hạn.
"Việc Mỹ quay lưng với thương mại tự do là đòn giáng lớn với chúng tôi, nó đặt dấu chấm hết cho một thời đại", Juan Carlos Baker - quan chức thương mại Mexico tham gia đàm phán USMCA năm 2018 cho biết.
Mexico và Canada là hai đối tác thương mại hàng đầu của Mỹ. Riêng Canada, kim ngạch thương mại với Washington đạt hơn 2 tỷ USD mỗi ngày năm 2023. Mỹ hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Canada, đóng góp 76% kim ngạch xuất khẩu và 64% nhập khẩu của nước này.
Trong khi đó, Mexico là đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ năm 2023, với kim ngạch đạt 807 tỷ USD. Nước này xuất khẩu các sản phẩm như dầu thô, nhôm, thép. Ngược lại, họ là thị trường tiêu thụ lớn phụ tùng xe hơi, chip bán dẫn và nhiều loại nông sản Mỹ.
Ông Trump cho rằng thuế nhập khẩu sẽ giúp chấm dứt thời kỳ việc làm và sản xuất Mỹ dịch chuyển sang các nước láng giềng. Ông cũng cam kết thuế này sẽ tạo ra nguồn thu mới cho chính phủ và buộc Mexico, Canada siết kiểm soát biên giới để ngăn nhập cư bất hợp pháp, cũng như buôn lậu ma túy.
Tuy nhiên, kể cả nếu ông Trump rút lại thuế, quan hệ các nước cũng chịu ảnh hưởng lâu dài. Các đối tác thương mại sẽ không có động lực mở cửa thị trường với Washington, nhận đầu tư hay tăng hợp tác biên giới.
"Sẽ phải mất một chặng đường dài nữa Canada và Mỹ mới lại là đối tác kinh tế tin cậy. Doanh nghiệp không thể thay đổi mô hình kinh doanh chóng vánh được", Matthew Holmes - Phó chủ tịch Phòng thương mại Canada nhận định.
Thủ tướng Canada Justin Trudeau gọi quyết định thuế quan của ông Trump là "vô căn cứ". "Vì thuế nhập khẩu của chính quyền, người Mỹ sẽ phải trả nhiều tiền hơn cho đồ ăn, khí đốt, xe hơi và có thể mất hàng nghìn việc làm. Thuế nhập khẩu gây gián đoạn mối quan hệ thương mại, vốn đang rất thành công", ông cho biết.
Nước này thông báo đáp trả, khi áp thuế nhập khẩu 25% với 155 tỷ đôla Canada (107 tỷ USD) hàng Mỹ từ ngày 4/3. Trong đó, thuế với 30 tỷ CAD hàng hóa có hiệu lực ngay. Còn thuế với 125 tỷ CAD sản phẩm khác sẽ có hiệu lực sau 21 ngày.
Jim Stanford - nhà kinh tế học nổi tiếng người Canada nhận định việc áp thuế 25% lên sản phẩm nước này, cả ngành công nghiệp xe hơi của họ và Mỹ đều chịu tác động nặng nề.
"Ngành ôtô hai nước đã phụ thuộc lẫn nhau 60 năm qua. Mỹ áp thuế 25% lên tất cả linh kiện xe hơi đến từ Canada và Mexico, một số phụ tùng có thể tăng giá gấp 8 lần trước khi được lắp ráp", ông giải thích.
Các hãng xe chọn Mexico để sản xuất mẫu giá cả phải chăng, như Ford với mẫu bán tải Maverick. Ảnh: Reuters
Mexico thận trọng hơn, nhưng Tổng thống Claudia Sheinbaum cho biết sẽ công bố chi tiết chính sách đáp trả Mỹ vào ngày 9/3. Bà nhắc lại tuyên bố "đã đến lúc bảo vệ Mexico" và khẳng định không ai là người chiến thắng với quyết định của Mỹ. Tổng thống Sheinbaum thúc giục hai nước "hợp tác trong bối cảnh các khu vực khác đang tăng trưởng kinh tế và thương mại mạnh mẽ".
Trong quá khứ, nước này từng nhiều lần áp thuế trả đũa để buộc Washington rút lại quyết định, Luis de la Calle - một trong những quan chức Mexico tham gia đàm phán NAFTA thập niên 90 cho biết.
Một số doanh nghiệp Mỹ có sản xuất tại Mexico đang tính toán lại chi phí. "Trước đây họ chưa từng làm điều này, hoặc có làm cũng không kỹ càng như bây giờ", Jorge González Henrichsen, Giám đốc The Nearshore Company - công ty chuyên cung cấp dịch vụ sản xuất cho doanh nghiệp Mỹ, cho biết.
Trước đây, Mexico chủ yếu có các nhà máy lắp ráp giá rẻ, cạnh tranh trực tiếp với Trung Quốc. Sau đó, nước này dần trở thành trung tâm công nghiệp kỹ thuật cao và là một trong những nước xuất khẩu hàng điện tử, thiết bị y tế hàng đầu thế giới. Thành tích này càng nổi bật trong bối cảnh các nền kinh tế lớn ở châu Mỹ như Brazil hay Argentina duy trì nhiều rào cản thương mại.
Cách đây nhiều năm, nhiều nghị sĩ Mỹ cho rằng NAFTA đảm bảo Mexico luôn hướng tới thương mại tự do, kể cả trong trường hợp nước này có tổng thống theo quan điểm bảo hộ. "Không ai nghĩ rằng kịch bản lại là Mỹ có Tổng thống muốn bảo hộ thương mại", Luis de la Calle cho biết.
Canada ký các hiệp định thương mại tự do đầu tiên với Mỹ năm 1965, nhằm giảm rào cản cho ngành ôtô. Quan hệ hai nước càng sâu sắc năm 1988, khi hai bên ký thỏa thuận thương mại tự do Mỹ - Canada, sau đó mở rộng thêm Mexico.
Khi đó, Ottawa tin rằng thương mại toàn cầu ngày càng phát triển, với Mỹ là nhân tố chủ chốt. "Mọi người đều nghĩ rằng mối quan hệ này cần được gìn giữ và phát huy. Chẳng ai ngờ mọi việc lại thay đổi nhanh đến mức này", John Boscariol - Giám đốc luật quốc tế tại hãng luật McCarthy Tetrault kết luận.
Hà Thu (theo Reuters, WSJ, AP)
