Cuối tháng 2, một siêu thị tư nhân nằm trong khu dân cư tại Hà Đông (Hà Nội) với hơn chục toà chung cư xung quanh đóng cửa, trả mặt bằng. Trước Tết, họ cũng dừng hoạt động một siêu thị cùng khu này sau hơn 2 năm kinh doanh.
TS Nguyễn Đình Cung dẫn một thống kê cho thấy siêu thị, nhất là siêu thị tư nhân, đang có dấu hiệu giảm trong những năm qua. Cụ thể, năm 2019 số siêu thị tư nhân Hà Nội khoảng 126 nhưng năm 2023 giảm còn 104.
"Bán buôn, bán lẻ chiếm 13% GRDP, đang tăng trưởng cao trên 8%, nhưng đầu tư cho dịch vụ này, gồm hạ tầng thương mại, như chợ, siêu thị, đang giảm nhanh", ông Cung cho biết. Theo ông, đây là một ví dụ cho thấy nguồn lực đầu tư của thành phố đang bị "phân bổ sai lệch". Tức là, những ngành có hiệu quả, đóng góp lớn, đang tăng trưởng cao nhưng không thu hút được đầu tư tương xứng, thậm chí giảm.
Ngoài bán lẻ, xây dựng góp khoảng 9% trong GRDP nhưng đầu tư cho ngành này chỉ gần 7% tổng đầu tư xã hội. Tương tự, dịch vụ tài chính, ngân hàng góp khoảng 11,3% GRDP, tăng trưởng cao trên 10% nhưng được đầu tư khoảng 1,5%. Trái lại, kinh doanh bất động sản đóng góp không lớn vào GRDP, tăng trưởng thấp, lại nhận được đầu tư lớn, lên tới 13% tổng đầu tư xã hội.
Điều này là một trong những thách thức cho Hà Nội để cải thiện tăng trưởng GRDP thời gian tới. Năm nay, Chính phủ giao tổng sản phẩm địa phương (GRDP) cho từng địa phương, trong đó Hà Nội tăng trưởng từ 8% trở lên, giống như hai phần ba số địa phương còn lại. Tương ứng, quy mô nền kinh tế của Hà Nội năm nay phải đạt 1,6 triệu tỷ đồng, chiếm 12,6% GDP cả nước và tăng khoảng 130.000 tỷ đồng so với năm ngoái.
Đây là "bài toán lớn" với Hà Nội trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế của thành phố năm ngoái chỉ đạt 6,52%. Từ 2020, Hà Nội chỉ tăng trưởng 8% một lần vào 2022 nhưng trên nền tảng mức tăng thấp của năm trước đó.
Theo TS Nguyễn Đình Cung, tăng trưởng GRDP của Hà Nội chưa vượt trội dù luôn cao hơn cả nước (trừ 2024). Cùng với đó, xu hướng tăng trưởng đang giảm dần, từ mức trung bình 2011-2015 GRDP tăng 7,35%, 2016-2020 là 7% xuống còn 6,44% trong 2021-2024.
"Tức là, 6 năm còn lại đến 2030, trung bình Hà Nội phải tăng trưởng 10%, để đạt tốc độ trung bình 8,5% cho giai đoạn 2021-2030, theo quy hoạch phát triển thành phố", ông Cung nói, cho rằng mục tiêu là áp lực với thủ đô.
Ngoài phân bổ sai nguồn lực, giới chuyên gia cho rằng thành phố cũng đối mặt với những vấn đề khác cản trở đà tăng trưởng cao.
Trong đó, đầu tư - động lực quan trọng của nền kinh tế - có hiệu quả đầu tư không cao như nhiều địa phương khác, nhất là các tỉnh, thành vùng Đồng bằng sông Hồng, theo TS Nguyễn Đình Cung.
Để tăng trưởng 8% trở lên, tổng vốn đầu tư toàn xã hội của thành phố năm nay phải đạt 622.700 tỷ đồng (tăng 13,5%), tương ứng thêm 74.000 tỷ đồng so với năm ngoái. Ước tính, vốn đầu tư toàn xã hội chiếm khoảng 40% GRDP của Hà Nội. Tỷ trọng này ở mức cao so với mức trung bình 34% của cả nước, trong khi tốc độ tăng đầu tư khá cao suốt 10 năm qua (khoảng 9-12% mỗi năm, trừ 2021 do ảnh hưởng Covid-19).
Theo TS Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký, Trưởng Ban pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), hiệu quả đầu tư chưa cao thể hiện ở hệ số ICOR (tỷ lệ vốn đầu tư so với tốc độ tăng trưởng) của Hà Nội năm 2024 là 6%. Hệ số này cao hơn mức trung bình cả nước (khoảng 5,8%), TP HCM (5,5-5,7%) và các tỉnh công nghiệp như Bình Dương, Bắc Ninh (thấp hơn 5,5%).
"Điều này có nghĩa Hà Nội cần nhiều vốn đầu tư hơn để tạo ra một đơn vị tăng trưởng GDP", ông Tuấn nói và cho rằng nguyên nhân này dẫn tới tốc độ tăng GRDP của Hà Nội chưa tương xứng với nguồn lực đầu tư.
Nếu giảm được ICOR, theo PGS.TS Bùi Tất Thắng, Nguyên Viện trưởng Chiến lược phát triển (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), Hà Nội có khả năng tăng trưởng cao hơn mục tiêu. Song việc này phụ thuộc nhiều vào ứng dụng khoa học, công nghệ mới. Nhà điều hành phải nâng năng lực xã hội, giảm thời gian làm thủ tục đầu tư, gỡ nút thắt làm vốn chết - tức là đất và tiền chôn vào các dự án nằm không hoặc dang dở.
Cơ cấu kinh tế thiếu cân bằng cũng tạo rào cản lớn với thủ đô. Hiện, dịch vụ chiếm tới 2/3 GRDP, còn công nghiệp và xây dựng chỉ khoảng 21%, trong đó công nghiệp chế tạo chỉ 15%. Với chuyển dịch cơ cấu này, TS Nguyễn Đình Cung ví Hà Nội như "các quốc gia đã phát triển hậu công nghiệp".
TS. Đậu Anh Tuấn cho rằng Hà Nội đang trở thành một trung tâm thương mại - tài chính - du lịch, thay vì phát triển cân bằng giữa các lĩnh vực.
"Thiếu sự cân bằng giữa các khu vực kinh tế khiến Hà Nội bất lợi với các trung tâm kinh tế khác", ông Tuấn nói. Theo ông, việc phụ thuộc nhiều vào dịch vụ sẽ khiến thành phố lớn thứ hai cả nước dễ bị tổn thương trước suy thoái kinh tế toàn cầu. Ngược lại, công nghiệp - xây dựng chưa đủ mạnh để đóng vai trò trụ cột như các tỉnh công nghiệp lớn (Bắc Ninh, Bình Dương, TP HCM).
Ngoài ra, hiệu quả đầu tư FDI chưa cao, dẫn tới tác động chưa đủ mạnh đến tăng trưởng. Năm ngoái, thu hút FDI của Hà Nội đạt 2,16 tỷ USD (xếp thứ 5 cả nước). Vốn FDI của Hà Nội thấp hơn TP HCM (4-5 tỷ USD). Hay Bình Dương, Bắc Ninh cũng có FDI vào công nghiệp chế tạo nhiều, tạo hiệu quả đầu tư cao hơn.
Chưa kể, chuyên gia Đậu Anh Tuấn cũng chỉ ra rằng nhiều dự án FDI đăng ký nhưng không triển khai đúng tiến độ. Cụ thể, tỷ lệ giải ngân còn thấp, chỉ khoảng 1,3 tỷ USD, bằng 60,2% vốn đăng ký. Trong khi đó, thành phố chưa thu hút đủ FDI vào công nghiệp chế biến, chế tạo, vẫn chủ yếu vào bất động sản và thương mại.
Về giải pháp trước mắt, TS Nguyễn Đình Cung cho rằng Hà Nội cần tận dụng hết các cơ hội, tiềm năng sẵn có từ phát triển các ngành dịch vụ - vốn đang tăng trưởng cao và có vai trò lớn trong kinh tế thủ đô. Ông đề xuất Hà Nội thúc đẩy tăng trưởng thêm ít nhất một điểm phần trăm (%) với các dịch vụ tăng trưởng mức trung bình như giáo dục, đào tạo và khoa học công nghệ. Các dịch vụ y tế cần được phục hồi, để đạt mức tăng trưởng khoảng 7-8% năm 2025 và cao hơn trong các năm sau.
Ở khía cạnh này, TS. Đậu Anh Tuấn cho rằng tiêu dùng đang có xu hướng giảm, do đó, Hà Nội cần kích cầu, có cơ chế để người dân gia tăng niềm tin tiêu dùng. Còn GS.TS Hoàng Văn Cường gợi ý Hà Nội đầu tư vào khu vực phố cổ, phục vụ du lịch thương mại, phát triển trục sông Hồng, kêu gọi nhà đầu tư khai thác cảnh quan thiên nhiên vào Sóc Sơn, Ba Vì, khu vực lưu trú cho giới tinh hoa.
Một khu vực trong nội đô thành phố Hà Nội. Ảnh: Giang Huy
Tiếp đó, các chuyên gia khuyến nghị Hà Nội đánh giá lại thực trạng sản xuất các sản phẩm công nghiệp và sản phẩm xuất khẩu chủ yếu, gỡ rào cản và hỗ trợ doanh nghiệp để khai thác tối đa năng lực sản xuất, đạt tăng trưởng cao nhất có thể trên 8%.
TS Nguyễn Nhật Quang, Viện trưởng Khoa học công nghệ VINASA nói không quốc gia nào trở nên hùng cường mà không phát triển công nghệ. Do đó, Hà Nội phải nhanh chóng tái công nghiệp hóa, thay đổi cơ cấu kinh tế, hướng đến công nghiệp xanh, năng lượng mới. Cùng với đó, các chuyên gia cũng khuyến nghị Hà Nội huy động các nguồn lực đầu tư cho lĩnh vực khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, chú trọng giáo dục, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.
Ở góc độ doanh nghiệp, Akito Tsuchibashi - Tổng giám đốc Công ty Điện tử Meiko Việt Nam (trụ sở tại khu công nghiệp Thạch Thất, Quốc Oai) - cho biết ứng dụng khoa học công nghệ, tự động hóa, đào tạo nhân lực có chuyên môn cao là điều kiện tiên quyết để nâng sức cạnh tranh và phát triển bền vững của doanh nghiệp.
Meiko là một nhà đầu tư Nhật Bản trong lĩnh vực thiết kế và sản xuất linh kiện điện tử. Họ bắt đầu hoạt động từ 2008 với nhà máy đầu tiên ở Khu công nghiệp Thạch Thất. Hiện, họ đã có tổng 5 nhà máy, trong đó một nhà máy mới sắp đi vào hoạt động năm nay. Do vậy, tập đoàn này cần khoảng 500 lao động mới, nâng tổng số lao động của toàn bộ nhà máy lên khoảng 6.000 người. Họ kiến nghị thành phố quan tâm, đầu tư hơn nữa cho vấn đề giáo dục nhằm tạo ra nguồn nhân lực có trình độ kỹ thuật cao, đặc biệt là kỹ thuật bán dẫn để sẵn sàng đáp ứng nhu cầu phát triển sắp tới.
Hà Nội khẳng định thành phố sẽ tập trung vào một số nhiệm vụ trọng tâm như giải ngân 87.000 tỷ đồng trong kế hoạch, cải thiện môi trường đầu tư, thúc đẩy tư nhân, đồng bộ các giải pháp kích cầu tiêu dùng, lập thêm các khu công nghiệp, nông nghiệp công nghệ cao, đào tạo nhân lực...
Cải cách thể chế cũng được nhà điều hành tập trung giải quyết. Tại hội thảo đầu tháng này, Chủ tịch UBND TP Trần Sỹ Thanh nhắc đến chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm về việc "biến thể chế thành lợi thế cạnh tranh của Việt Nam", từ đó thu hút đầu tư để phát triển. Ông Thanh khẳng định Hà Nội sẽ chuyển đổi cách làm, khắc phục tình trạng chồng lấn, chậm trễ trong điều hành để đạt mục tiêu tăng trưởng cao năm nay và giai đoạn tới.
Phương Dung
