Theo kế hoạch khởi động lại điện hạt nhân, hai nhà máy đầu tiên của Việt Nam sẽ đặt tại tỉnh Ninh Thuận. Tại dự thảo Nghị quyết cơ chế đặc thù xây dựng điện hạt nhân, Chính phủ đề nghị loạt chính sách đặc thù để Ninh Thuận thuận lợi trong quá trình chuẩn bị, xây nhà máy điện hạt nhân.
Cụ thể, hàng năm ngân sách trung ương bổ sung có mục tiêu cho tỉnh 70% nguồn tăng thu từ triển khai dự án điện hạt nhân. Tỉnh này cũng được vay lại vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài với tổng dư nợ tối đa 90% số thu ngân sách địa phương được hưởng theo phân cấp. Ninh Thuận, có thể được áp dụng chỉ định thầu tư vấn, thi công các gói thầu dự án đền bù, tái định cư nhà máy điện hạt nhân. Bên cạnh đó, tỉnh được áp dụng một số cơ chế đặc thù trong cấp phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng cung cấp cho dự án điện hạt nhân.
Tuy vậy, phát biểu tại phiên thảo luận tổ chiều 14/2, bà Đàng Thị Mỹ Hương, Phó trưởng đoàn đại biểu Ninh Thuận cho rằng dự thảo Nghị quyết chưa có cơ chế đặc thù cho tỉnh trong thực hiện giải phóng mặt bằng, di dời bồi thường và hỗ trợ người dân vùng dự án.
Theo bà, giải phóng mặt bằng, di dời và tái định cư cho người dân được Chính phủ giao Ninh Thuận thực hiện, phải hoàn thành trong 2025. Tức là, thời gian thực tế để địa phương thực hiện công việc này còn khoảng 10 tháng.
Bà Đàng Thị Mỹ Hương, Phó trưởng đoàn đại biểu tỉnh Ninh Thuận, tháng 6/2024. Ảnh: Trung tâm báo chí Quốc hội
Theo số liệu tính toán từ 2009, dự án điện hạt nhân Ninh Thuận tác động khoảng 1.288 hộ dân. Tình hình thực tế có nhiều thay đổi sau hơn 15 năm. "Tỉnh đang gấp rút kiểm kê, thực hiện các công việc di dời, tái định cư như Chính phủ giao. Nhưng chính sách bồi thường chậm được ban hành sẽ khiến công tác này gặp khó khăn", bà Hương nói, đề nghị cho phép Ninh Thuận áp dụng chính sách bồi thường hỗ trợ tái định cư ở mức cao cho người dân vùng dự án.
"Nếu không được thực hiện bồi thường ở mức cao, sẽ khó cho công tác di dời, đền bù cho người dân", Phó trưởng đoàn đại biểu tỉnh Ninh Thuận nói thêm.
Bên cạnh đó, bà Hương cũng kiến nghị tỉnh được áp dụng bồi thường tái định cư khi Nhà nước thu hồi thực hiện dự án với người sử dụng đất chưa có giấy chứng nhận nhưng đã đủ điều kiện. Tỉnh này cũng muốn hỗ trợ định mức 100% ngân sách đào tạo chuyển đổi nghề, tìm việc làm cho cá nhân, hộ gia đình bị thu hồi đất. "Hiện người dân vùng dự án này hầu hết làm nghề nông, nghề biển nên nếu không có chính sách cho đào tạo chuyển đổi nghề, an sinh sẽ khó khăn", bà Hương chia sẻ.
Ninh Thuận cũng đề nghị được phép triển khai bồi thường hỗ trợ tái định cư song song với điều chỉnh dự án đầu tư, di dời tái định cư. Cuối cùng, tỉnh này kiến nghị không phải thực hiện điều chỉnh thủ tục khu vực dự trữ khoáng sản quốc gia và thời gian dự trữ khoáng sản quốc gia khu vực thăm dò, khai thác chế biến đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt trong trường hợp chồng lấn.
Vị trí hai nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận. Đồ họa: Tiến Thành
Góp ý tại tổ, nhiều đại biểu quan tâm tới vấn đề môi trường của dự án. Bà Lê Đào An Xuân, Chủ tịch Hội liên hiệp Phụ nữ tỉnh Phú Yên cũng nói chính sách liên quan tới môi trường tại dự án này như báo cáo đánh giá tác động môi trường cần làm kỹ lưỡng, không nên là thủ tục rút gọn.
Ở khía cạnh này, ông Trương Trọng Nghĩa, đại biểu TP HCM nhìn nhận tờ trình Chính phủ thiếu nhiều thông tin và băn khoăn về vấn đề xử lý chất thải hạt nhân.
Ông cho hay, nhiều quốc gia phát triển loại nguồn điện này vẫn sử dụng phương án chôn lấp chất thải hạt nhân. Tuy nhiên ông dẫn thông tin cho biết chất thải tồn tại dưới dạng phóng xạ trong 30 năm, thậm chí hàng trăm năm. Nhiều giải pháp xử lý được các nhà khoa học thế giới đưa ra nhưng chưa đem lại sự an toàn tuyệt đối. Việc này tạo áp lực không nhỏ cho các quốc gia sử dụng loại năng lượng này.
"Chúng tôi đồng ý cơ chế đặc thù để thực hiện dự án điện hạt nhân, nhưng Chính phủ cần có phương án về xử lý chất thải, đảm bảo an toàn môi trường", ông nói.
Chính phủ đặt mục tiêu vận hành nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận đầu tiên vào 2030. Ông Hà Sỹ Đồng, quyền Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị cho rằng không nên ép tiến độ tới 2030 hoàn thành để đảm bảo tính an toàn cho nhà máy điện hạt nhân.
Thẩm tra trước đó, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nêu kinh nghiệm quốc tế phải mất khoảng 8 năm để hoàn thiện một dự án điện hạt nhân, trong đó 3 năm chuẩn bị và 5 năm xây dựng.
Điện hạt nhân Ninh Thuận là dự án quy mô rất lớn, lần đầu tiên thực hiện tại Việt Nam và đòi hỏi nguồn lực lớn. Thời gian tới, Việt Nam cũng dự kiến triển khai nhiều dự án hạ tầng quan trọng khác. Vì thế, cơ quan này đề nghị nghiên cứu kỹ và bổ sung giải pháp khắc phục để bảo đảm mục tiêu hoàn thành dự án.
Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế trên 8% năm nay và hai chữ số từ 2026. Tức là nhu cầu tăng trưởng điện mỗi năm khoảng 12-14%. Điện hạt nhân là nguồn điện sạch, sẽ giúp Việt Nam đa dạng nguồn cung, bảo đảm an ninh năng lượng và đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế, phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050 theo cam kết tại COP26.
Anh Minh
