Ông Donald Trump từng áp thuế với hàng hóa nước ngoài trong nhiệm kỳ đầu, khởi động với pin năng lượng mặt trời và máy giặt vào 2018. Sau đó, thép và nhôm xuất đến Mỹ cũng chịu thêm thuế, kể cả xuất xứ từ đồng minh.
Đáng kể nhất là đợt tăng thuế với hàng Trung Quốc, dẫn đến xung đột thương mại Mỹ - Trung. Hai nước đạt được một thỏa thuận vào 2020, nhưng các cam kết mua hàng Mỹ của Trung Quốc chưa bao giờ thành hiện thực.
Khi Trump nhậm chức vào 2017, chính phủ liên bang thu về xấp xỉ 35 tỷ USD từ thuế nhập khẩu và các khoản phí liên quan. Con số này tăng hơn gấp đôi, lên gần 71 tỷ USD vào 2019, theo số liệu từ Văn phòng Quản lý và Ngân sách (OMB).
Mức này có vẻ đáng kể nhưng so với quy mô nền kinh tế Mỹ thì vẫn nhỏ. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) nước này hiện khoảng 29.300 tỷ USD, theo Cục Phân tích kinh tế Mỹ (BEA). Tức là, thuế quan thu được chiếm chưa đến 0,3% GDP.
Vì vậy, theo các chuyên gia, tác động của đòn đánh thuế trong nhiệm kỳ đầu hầu như không rõ nét với kinh tế Mỹ. Các nghiên cứu cho rằng cuộc chiến thuế quan với Trung Quốc không mang lại lợi ích kinh tế nào cho các cộng đồng bị ảnh hưởng bởi việc chuyển sản xuất ra nước ngoài.
Vốn đầu tư nhà máy không tăng vọt như mục tiêu mang việc làm trở về của ông Trump. Thay vào đó, nhiều công ty Mỹ chọn phương án tìm kiếm nhà cung cấp thay thế Trung Quốc. Các nghiên cứu cũng cho thấy nền kinh tế lớn nhất thế giới có thể đã hy sinh một phần "sức mạnh mềm" khi người Trung Quốc ít xem phim Hollywood hơn.
Ông Donald Trump tại sự kiện vận động tranh cử ở Raleigh, Bắc Carolina, ngày 4/11. Ảnh: AFP
Tuy nhiên, lần này giới chuyên gia cảnh báo mối đe dọa về thuế của Tổng thống đắc cử có thể sẽ khác. Ông Trump cho biết sẽ áp thuế nhập khẩu 25% với toàn bộ hàng từ Mexico và Canada, bổ sung 10% thuế với hàng Trung Quốc ngay khi nhậm chức. Việc này nhằm siết chặt kiểm soát ma túy, nhất là fentanyl và nhập cư bất hợp pháp.
"Rõ ràng sẽ có thêm nhiều thuế quan nữa", Michael Stumo, CEO tổ chức Coalition for a Prosperous America – một nhóm ủng hộ thuế nhập khẩu để hỗ trợ ngành sản xuất trong nước, cho biết.
So với nhiệm kỳ đầu, các mức thuế mới ông Trump đề xuất có quy mô lớn và mang lại những tác động đáng kể hơn. Nếu Mexico, Canada và Trung Quốc đối mặt với các mức thuế bổ sung mà ông tuyên bố vừa qua, số tiền thuế Mỹ thu được có thể lên tới 266 tỷ USD, chưa tính đến gián đoạn thương mại và các biện pháp trả đũa.
Chi phí này có khả năng sẽ do các gia đình Mỹ, nhà nhập khẩu, cùng các công ty trong và ngoài nước trả, thông qua giá cả cao hơn hoặc lợi nhuận thấp. Melquiades Flores, chủ công ty bán buôn nông sản M&M Tomatoes and Chile tại Los Angeles cho biết khách hàng sẽ phải chịu giá cao hơn. "Bất kể họ tính thuế bao nhiêu, giá tăng và người tiêu dùng gánh chịu", ông nói.
Goldman Sachs ước tính lạm phát cơ bản theo chỉ số giá tiêu dùng cá nhân (PCE) tăng 0,9% khi các mức thuế được thực hiện. Dù lạm phát hạ nhiệt, tốc độ đã chậm lại. So với cùng kỳ 2023, PCE tháng 10 tăng 2,3% so với mức 2,1% vào tháng 9.
Joe Brusuelas, kinh tế trưởng thị trường Mỹ tại công ty kiểm toán RSM cho biết kênh nhập khẩu hàng hóa đã góp phần kéo giảm lạm phát hai năm qua. "Tuy nhiên, khả năng giá cả leo thang kéo theo chi phí trong khu vực dịch vụ tăng lên", ông nói.
Các cựu quan chức chính quyền Biden cảnh báo việc doanh nghiệp lợi dụng điều chỉnh thuế để tăng giá hàng hóa. Điều này từng xảy ra hồi 2022, khi xung đột Nga - Ukraine tạo cơ hội cho thương nhân đẩy giá lương thực và năng lượng đi lên.
"Tôi lo ngại về các mức thuế không phân biệt áp dụng cho nhiều quốc gia ngoài Trung Quốc. Điều này có thể tạo điều kiện cho doanh nghiệp tăng giá vô tội vạ", bà Jen Harris, cựu quan chức Nhà Trắng dưới thời Biden, hiện là Giám đốc Sáng kiến kinh tế và xã hội Quỹ William & Flora Hewlett nhận xét.
Đảng Dân chủ và các tổ chức doanh nghiệp cũng lên tiếng về rủi ro từ các mối đe dọa áp thuế của ông Trump. Các đảng viên Dân chủ tại Hạ viện đưa ra luật để tước bỏ khả năng áp thuế đơn phương của Tổng thống. Họ cảnh báo rằng chúng có thể dẫn đến giá ôtô, giày dép, nhà ở và hàng tạp hóa leo thang.
Ngoài ra, những lời đe dọa thuế quan của ông Trump tạo cảm giác bất định, khi các công ty và quốc gia chờ đợi điều chỉnh cụ thể để đánh giá mức độ ảnh hưởng.
"Chúng ta biết các ưu tiên chính sách kinh tế chính của chính quyền Trump sắp tới, nhưng không biết chúng sẽ được thực hiện như thế nào hoặc khi nào", Greg Daco, kinh tế trưởng thị trường Mỹ tại EY-Parthenon bình luận.
Với Tổng thống đắc cử, thuế là công cụ đã được thử nghiệm vào nhiệm kỳ đầu và dường như ít gây tranh cãi về mặt chính trị hơn. Các mức thuế ông áp đặt với hàng Trung Quốc được Tổng thống Joe Biden duy trì, thậm chí mở rộng. Quan chức chính quyền Biden từng xem xét việc dỡ bỏ để giảm áp lực lạm phát, nhưng họ nhận ra rằng chúng khó có thể giúp ích đáng kể.
Michael Stumo nói thuế quan "mới và độc đáo đến mức khiến mọi người hoảng sợ vào năm 2017", nhưng hiện chúng được Mỹ và các quốc gia khác coi là một phần trong bộ công cụ chính sách.
Phiên An (theo AP, Reuters)
