Phương thức, số môn và đề thi lớp 10
Hiện, việc tuyển sinh lớp 10 công lập do các địa phương chủ động, cả về thời gian và cách tuyển. Những năm gần đây, hầu hết tổ chức thi lớp 10 với ba môn Toán, Văn và Tiếng Anh, thêm môn chuyên với trường chuyên.
Với chương trình và sách giáo khoa mới, đề thi cũng được thay đổi để thích ứng. Ngoài ra, ở THCS, học sinh học hai môn tích hợp là Lịch sử và Địa lý, Khoa học tự nhiên (Vật lý, Hóa học, Sinh học), thay vì các môn riêng lẻ như trước. Ngoài cấu trúc đề, phạm vi kiến thức, số lượng và nội dung môn thi được quan tâm, với cả hệ đại trà và chuyên.
Đến cuối tháng 8/2024, Quảng Nam là địa phương duy nhất công bố phương án tuyển lớp 10 năm tới; Hải Phòng, Hà Nội đã công bố đề minh họa, nhưng chưa có phương án thi.
Bộ Giáo dục và Đào tạo dự kiến tháng 11 sẽ ban hành quy chế tuyển sinh lớp 10 công lập theo chương trình mới. Trước mắt, với các môn chuyên, Bộ lưu ý các địa phương cần thông báo tỷ lệ nội dung kiến thức của môn Khoa học tự nhiên và phần riêng theo từng môn lẻ.
Học sinh Hà Nội sau khi hoàn thành kỳ thi vào lớp 10 THPT công lập, tháng 6/2024. Ảnh: Tùng Đinh
Thi tốt nghiệp theo chương trình mới
Kỳ thi tốt nghiệp THPT từ 2025 gồm 4 môn, thay vì 6 như trước. Trong đó, hai môn bắt buộc là Toán và Ngữ văn; hai môn lựa chọn nằm trong các môn Hóa học, Vật lý, Sinh học, Ngữ văn, Địa lý, Lịch sử, Giáo dục kinh tế và pháp luật, Tin học, Công nghệ và Ngoại ngữ (Anh, Đức, Nga, Nhật, Pháp, Trung, Hàn).
So với các năm trước, kỳ thi giảm số môn, số buổi thi. Theo Bộ, việc này giảm áp lực cho thí sinh, giảm chi phí cho xã hội.
Điều được phụ huynh và thí sinh mong chờ nhất là đề thi, bởi hiện khoảng 50% trong 600.000 em vào đại học mỗi năm bằng điểm kỳ thi này. Lứa học sinh lớp 12 năm nay cũng theo trọn vẹn chương trình mới ở THPT.
Theo Bộ , định hướng ra đề là tăng cường tính phân hóa, tính thực tiễn. Đề môn Ngữ văn vẫn theo hình thức tự luận, những môn còn lại trắc nghiệm với nhiều dạng câu hỏi như chọn phương án đúng, trả lời ngắn.
Bộ sẽ xây dựng thư viện đề thi có tính "mở" bằng cách huy động mọi nguồn lực trong ngành đóng góp. Từ đó, Bộ mời chuyên gia lựa chọn để tạo đề thi, thử nghiệm, đưa vào ngân hàng câu hỏi thi chuẩn hóa, làm cơ sở để xây dựng đề thi cho các năm sau.
Hiệu trưởng một trường THPT tại Hà Nội cho rằng đây là cách làm mới, hay nhưng nhiều khó khăn. Ví dụ, đề thi chủ yếu dựa vào nội dung chương trình lớp 12 trong khi trải nghiệm dạy và học chưa nhiều, có thể ảnh hưởng đến chất lượng câu hỏi.
Ngoài ra, việc lấy nguồn đề từ nhiều địa phương, chất lượng khác nhau, trong khi có tới 36 tổ hợp môn, nên việc chọn lọc, thẩm định đòi hỏi công phu hơn...
Làm sao tăng tính phân hóa trong đề thi, có thể giúp các trường dùng kết quả để xét tuyển, như mong muốn của Bộ, cũng không đơn giản. Từ năm 2020, khi kỳ thi tốt nghiệp THPT chỉ chủ yếu phục vụ mục tiêu xét tốt nghiệp, đề thi đã giảm độ khó so với giai đoạn trước.
Bộ dự kiến việc xét công nhận tốt nghiệp THPT thay đổi theo hướng tăng tỷ lệ sử dụng kết quả học tập của học sinh lớp 10, 11 và 12 từ 30 lên 50%, đồng thời giảm điểm tốt nghiệp từ 70 xuống 50%. Theo Bộ, thay đổi này nhằm đánh giá toàn diện các năng lực của học sinh theo chương trình giáo dục phổ thông năm mới, góp phần đạt được nhiều mục tiêu của kỳ thi tốt nghiệp.
Điều chỉnh xét tuyển đại học sớm
Thời gian qua, Bộ nhiều lần bày tỏ lo ngại về việc xét tuyển đại học sớm. Hôm 9/8, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nói việc này tác động tiêu cực với giáo dục phổ thông bởi học sinh đỗ sớm lơ là việc học. Ngoài ra, xét tuyển sớm khiến số chỉ tiêu còn lại ít, điểm chuẩn lên rất cao, tạo ra sự mất công bằng trong cơ hội được vào các trường đại học tốt.
Hiện các đại học có tới hơn 20 phương thức xét tuyển, phần lớn là xét tuyển sớm. Mỗi phương thức lại có tiêu chí riêng, như điểm IELTS, SAT/ACT (bài thi chuẩn hóa ở Mỹ), điểm học bạ, điểm thi đánh giá năng lực, hay kết hợp điểm, chứng chỉ với một số tiêu chí khác...
Nhiều chuyên gia cho rằng việc này có ưu điểm nhất định, giúp học sinh giảm áp lực, trong khi các trường có nhiều cách để tuyển được người phù hợp.
Theo PGS.TS Lê Hữu Lập, nguyên Phó giám đốc Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, vấn đề bất cập ở chỗ với nhiều phương thức, đầu vào của các trường không theo một chuẩn chung, dẫn đến mất công bằng.
Chỉ đạo công tác tuyển sinh năm tới, Bộ yêu cầu các trường đại học công bố kịp thời phương án xét tuyển, theo hướng "khắc phục triệt để vấn đề thiếu công bằng, tin cậy trong các phương thức, tiêu chí", "có tác động tích cực tới hoạt động dạy và học trong giáo dục phổ thông".
Ông Lập nhìn nhận điều này rất khó.
"Các trường được tự chủ, không sai trong việc đặt ra các phương thức, trong khi đề thi tốt nghiệp không đảm bảo phân hóa như một kỳ thi chọn nhân tài để các trường tin tưởng dùng kết quả", ông nói.
Thí sinh làm thủ tục thi tốt nghiệp THPT tại điểm thi trường THPT Trưng Vương, quận 1, TP HCM, tháng 6/2024. Ảnh: Quỳnh Trần
Khắc phục tình trạng thiếu giáo viên
Năm học vừa rồi, cả nước có 1,25 triệu giáo viên, tăng hơn 17.200 người. Tuy nhiên, số thiếu vẫn gần 113.500, diễn ra ở hầu hết địa phương. Trong khi đó, số học sinh vẫn không ngừng tăng, toàn quốc tăng hơn 9.400 lớp học.
Thiếu giáo viên dẫn tới tỷ lệ giáo viên/lớp thấp hơn định mức, thấp nhất ở cấp mầm non. Cấp này cần tối thiểu 2,2 giáo viên mỗi lớp, nhưng chỉ đạt 1,81.
Việc triển khai chương trình mới với cấp phổ thông cũng gặp khó, nhất là những môn mới như Tin học ở bậc tiểu học, môn tích hợp bậc THCS và Âm nhạc, Mỹ thuật ở THPT.
Ngoài ra, cơ cấu giáo viên giữa các môn, cấp học chưa đồng bộ (thừa, thiếu cục bộ) khiến các trường phải bố trí giáo viên kiêm nhiệm những hoạt động, môn học ngoài chuyên môn chính, ví dụ giáo viên Văn dạy thêm Giáo dục công dân, Toán dạy thêm Công nghệ. Nhiều nhà quản lý đánh giá việc này ảnh hưởng tới chất lượng giáo dục, tạo thêm áp lực cho thầy cô.
Thiếu giáo viên nhưng các địa phương đều rất khó tuyển. Tính tới tháng 4/2024, cả nước vẫn còn khoảng 72.000 biên chế giáo viên. Theo Bộ, nguyên nhân chính là sức hút vào ngành sư phạm còn hạn chế, nhiều giáo viên nghỉ việc, thiếu nguồn tuyển ở một số môn học đặc thù...
Năm học mới, Bộ xác định giải pháp chính để khắc phục tình trạng này là tăng cường tuyển dụng, quản lý và sử dụng hiệu quả biên chế được giao. Ngoài ra, các địa phương cần xác định cụ thể nhu cầu để Bộ giao chỉ tiêu cho các trường sư phạm...
Quản lý dạy thêm, học thêm
Hoạt động dạy thêm, học thêm trong và ngoài nhà trường đang thực hiện theo Thông tư 17, áp dụng từ năm 2012.
Theo PGS.TS Nguyễn Xuân Thành, Vụ trưởng Trung học của Bộ, dạy thêm và học thêm là nhu cầu thực tế, chính đáng, không cần cấm hay chê trách. Bộ đang lấy ý kiến cho dự thảo thông tư mới, hướng đến loại bỏ các thủ tục hình thức, song vẫn giải quyết "vấn đề khiến dư luận bức xúc" là học sinh phải đi học thêm lớp do giáo viên dạy bên ngoài, dù các em không muốn.
Tuy nhiên, nhiều nhà giáo nhận định đây là bài toán khó giải quyết. Ông Nguyễn Hoàng Chương, nguyên hiệu trưởng trường THPT Lộc Phát, Lâm Đồng, thấy rằng chuyện ép học sinh, nếu có, diễn ra dưới nhiều hình thức "rất tinh vi", từ thái độ, lời nói, hành động. Không hiệu trưởng hay cơ quan nào có thể kiểm soát tất cả điều này.
Theo PGS.TS Chu Cẩm Thơ, Trưởng ban nghiên cứu giáo dục, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, dự thảo chưa giải quyết được ba nguyên nhân sâu xa dẫn tới dạy thêm, học thêm. Cụ thể, trường học thiếu cơ sở vật chất, nhân lực nên chưa thỏa mãn nhu cầu học tập của học sinh; các em thiếu kỹ năng tự học và đời sống giáo viên chưa đảm bảo.
Thời gian qua, nhiều đại biểu quốc hội và lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo cho rằng học thêm là nhu cầu thực tế. Do đó, các bên đề xuất đưa dạy thêm vào ngành nghề kinh doanh có điều kiện, nhằm tránh biến tướng, giúp thuận lợi trong quản lý, đảm bảo quyền lợi của cả thầy và trò.
Năm học trước, Bộ Giáo dục và Đào tạo đánh giá ngành triển khai hiệu quả, đồng bộ chương trình giáo dục phổ thông 2018. Khó khăn, vướng mắc trong phân công giáo viên và tổ chức dạy các môn mới cơ bản được tháo gỡ, giá thành sách giáo khoa giảm, bớt gánh nặng cho xã hội, phụ huynh.
Việc phổ cập giáo dục mầm non, tiểu học, THCS, sắp xếp mạng lưới, quy mô trường lớp, tiếp tục được các địa phương quan tâm, đầu tư. Chất lượng giáo dục đại trà và mũi nhọn được nâng lên. Học sinh Việt Nam giành 10 huy chương vàng, 14 bạc, 9 đồng và một bằng khen ở các kỳ thi Olympic và khu vực. Trong đó, đội Olympic Sinh học và Hóa học quốc tế đều lọt vào top 3 trong hơn 80 quốc gia, vùng lãnh thổ tham dự.
Ở bậc đại học, chính sách tự chủ từng bước đi vào thực chất, công tác tuyển sinh ổn định. Số trường, chương trình đào tạo được quốc tế công nhận và số lượng bài báo quốc tế ngày càng tăng.
Năm học 2024-2025 sẽ là năm chuẩn bị cho kế hoạch 5 năm tiếp theo. Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết một trong những mục tiêu trọng tâm nữa của ngành là sử dụng hiệu quả ngân sách nhà nước và huy động các nguồn lực đầu tư cho giáo dục. Ngoài ra, dự án Luật Nhà giáo sẽ được trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến lần đầu vào kỳ họp thứ 8 (tháng 10).
Thanh Hằng - Dương Tâm
