Tết Nguyên đán, lễ hội thiêng liêng nhất trong năm của người Việt, là dịp để mỗi người con đất Việt hướng về cội nguồn, tri ân tổ tiên và sum vầy bên gia đình. Trong không gian tràn ngập sắc xuân ấy, tà áo dài thướt tha không chỉ là một trang phục, mà đã trở thành biểu tượng văn hóa đặc sắc, góp phần tô điểm cho ngày Tết thêm phần ý nghĩa. Vậy, điều gì đã làm nên mối gắn kết sâu sắc giữa áo dài và Tết cổ truyền của dân tộc?
Câu trả lời không chỉ nằm trong những giá trị văn hóa truyền thống mà còn được thể hiện qua sức sống mạnh mẽ của tà áo dài trong đời sống hiện đại. Minh chứng là, theo báo cáo từ Nền tảng phân tích dữ liệu thương mại điện tử Metric, doanh số áo dài Tết 2025 trên các nền tảng mua sắm trực tuyến như Shopee và TikTok Shop đã đạt con số ấn tượng 189,6 tỷ đồng (thống kê từ 20/12/2024 đến 19/1/2025). Con số này cho thấy áo dài vẫn luôn là lựa chọn hàng đầu của người Việt mỗi dịp xuân về.
Áo dài xưa
Dòng chảy thời gian không ngừng trôi, kéo theo bao đổi thay trong phong tục, tập quán. Trang phục người Việt cũng vì thế mà mang những sắc thái riêng biệt qua từng giai đoạn lịch sử. Giữa muôn vàn biến chuyển ấy, tà áo dài vẫn hiên ngang tồn tại, như một chứng nhân lịch sử.
Từ chiếc áo ngũ thân cổ đến dáng hình áo dài tân thời duyên dáng, trải qua bao thăng trầm, áo dài luôn là biểu tượng của vẻ đẹp truyền thống Việt Nam, đặc biệt là vẻ đẹp của người phụ nữ. Từ những bức tranh cổ khắc họa áo chẽn, áo giao lĩnh, đến hình ảnh áo ngũ thân, rồi tà áo dài thướt tha ngày nay, tất cả đã khắc sâu vào văn hóa Việt một dấu ấn đặc sắc, không thể phai mờ.
Trong Việt Nam phong tục, Phan Kế Bính có nhắc đến cách phục sức của người Việt, chẳng hạn như "Lễ phục của thường dân thì mũ ô sa, áo giao lĩnh, hia ủng vải, mà thứ gì cũng toàn sắc thâm", "Còn như thường phục thì ai cũng đội khăn, mặc áo chẽn, đi giày mà thôi".
Cụ thể hơn, ông mô tả "Đàn ông phần nhiều đội khăn lượt thâm, trời rét bịt thêm, khăn nhiễu quàng đầu quàng cổ. Áo trong có áo cánh lót thịt, áo ngoài dùng toàn màu thâm, trời nóng mặc áo sa, the lụa, xuyến, hoặc vải nâu, trời rét mặc áo kép, áo bông, hoặc bằng vải, the, vóc, nhiễu, nhung, dạ, quần thì mùa nào cũng vậy, chỉ dùng một màu trắng, mà phần nhiều là quần vải cát bá, dây lưng phần nhiều bằng sồi, hoặc lượt, hoặc nhiễu; giày thì hết thảy là giày hở gót, mũi nhái, da láng hoặc da me".
Ảnh tư liệu
"Đàn bà vấn khăn thâm, hoặc lượt, hoặc nhiễu, hoặc vải nâu, trời rét thêm cái khăn vuông bằng vải nâu hoặc bằng xuyến thâm. Ở Trung Kỳ và Nam Kỳ thì đàn bà bới tóc bịt khăn vuông, chứ không vấn khăn như người Bắc Kỳ. Yếm cổ xây hoặc cổ viền, dùng màu trắng nhiều hơn cả; người Nam Kỳ không mặc yếm, có áo nịt lót thôi. Áo cũng dùng màu thâm hoặc màu nâu nhiều, duy người ăn chơi hoặc con hát mới mặc các thứ màu xanh đỏ. Quần phần nhiều mặc quần sồi, lĩnh thâm, đôi khi cũng có người mặc quần nhiễu đỏ; ở Nam Kỳ và Trung Kỳ thì người phong lưu mặc quần nhiễu trắng, chốn quê mặc quần vải xanh".
Trong Phủ biên tạp lục của Lê Quý Đôn có ghi chép về sự kiện triều đình chúa Trịnh quy định y phục cho vùng Thuận Hóa:" Mùa xuân năm Bính Dần, đặt trấn phủ Nha môn ở Thuận Hóa. Bắt đầu từ tháng 7, tuyên dụ rõ rằng: Y phục bản quốc (Y phục triều Lê - Trịnh) có chế độ riêng, địa phương này trước đây cũng tuân theo quốc tục. Nay cung vâng Thượng đức, dẹp yên biên phương, trong ngoài thống nhất, chính trị và phong tục cũng nên như một. Các loại quần áo kiểu Khách (kiểu Trung Quốc) còn thấy phải đôi theo quy chế quốc tục (...) Đàn ông, đàn bà mặc áo trực lĩnh ngắn tay, ống tay áo rộng hẹp cho được tùy tiện. Áo thì từ hai bên nách trở xuống đều nên may khép lại (không xẻ tà), không được để mở, không được chiết eo. Riêng đàn ông nếu muốn mặc áo cổ tròn hẹp tay để tiện làm việc cũng được. Lễ phục dùng áo trực lĩnh ống tay dài, hoặc may bằng vải Thanh Cát, hoặc vải thâm, hoặc vải trắng tùy nghi".
Ảnh tư liệu
Vào những năm cuối triều Nguyễn, sự phân hóa giai cấp thể hiện rõ nét qua trang phục của người Việt, đặc biệt là vào dịp Tết Nguyên đán. Trong khi giới vương tôn, quý tộc và những gia đình giàu có khoác lên mình những bộ áo dài lộng lẫy bằng gấm vóc, lụa là thượng hạng, được thêu thùa tinh xảo đến từng đường kim mũi chỉ, đầu đội khăn đóng trang trọng, thì thường dân lại có những lựa chọn giản dị hơn. Những bộ áo dài này, với phom dáng rộng rãi, chiều dài áo quá gối không quá một gang tay, được xem là tiền thân của áo dài ngày nay, với sự khác biệt giữa nam và nữ chủ yếu nằm ở kích thước. Để phô trương địa vị và sự giàu sang, các phu nhân và tiểu thư thường điểm xuyết thêm những món trang sức bằng vàng hoặc bạc như kiềng, vòng.
Ở vùng nông thôn, sự khác biệt vùng miền cũng thể hiện rõ qua trang phục. Miền Nam vẫn quen thuộc với hình ảnh áo bà ba giản dị, mộc mạc, còn ở miền Bắc, áo tứ thân sẫm màu, kết hợp cùng áo yếm và khăn xếp trở thành trang phục đặc trưng. Tuy nhiên, một số phụ nữ có điều kiện hơn ở miền Bắc cũng may cho mình những chiếc áo ngũ thân với màu sắc tươi tắn như hồng, xanh lam, cam, lục,… dành riêng cho những dịp lễ hội, Tết đến xuân về. Dù thuộc tầng lớp nào, chiếc nón quai thao vẫn là một phụ kiện không thể thiếu của phụ nữ Việt Nam thời bấy giờ, góp phần tô điểm thêm nét duyên dáng, dịu dàng.
Ảnh tư liệu
Ở phương Nam, áo dài đã trải qua một cuộc "lột xác" ngoạn mục để có được dáng hình kiều diễm như ngày nay. Dù những bóng hồng Sài thành có thể tự tin khoác lên mình những bộ cánh tân thời, thì mỗi dịp Tết đến xuân về, tà áo dài vẫn là lựa chọn hàng đầu. Sự cởi mở trong tư duy và nét thẩm mỹ hiện đại đã thổi hồn vào chiếc áo dài Raglan ôm sát đường cong và áo dài Le Mur mang đậm dấu ấn phương Tây với cổ tròn, tay bồng và những chi tiết trang trí cầu kỳ.
Và cho đến tận bây giờ, hình ảnh những cô gái trẻ thướt tha trong tà áo dài, dạo bước giữa những con đường, những chợ hoa ngập tràn sắc xuân đã trở thành một phần không thể thiếu của Sài Gòn mỗi độ Tết đến. Khác với vẻ kín đáo của miền Bắc, phái đẹp Sài Gòn ưa chuộng những gam màu tươi sáng và nổi bật như đỏ, vàng, xanh dương, hồng, cùng những họa tiết hoa lớn, khoe trọn vẻ đẹp rạng rỡ của mùa xuân.
Ảnh tư liệu
Trong cuốn Hội hè lễ Tết của người Việt, khi nói đến Tết Nguyên đán, trong ngày đầu tiên của năm mới, cụ Nguyễn Văn Huyên có nhắc thế này: "Đường sá chỉ bắt đầu đông người vào quãng mười giờ. Mọi người lại mặc những áo quần đẹp nhất, đàn bà con gái thì đeo những đồ trang sức lộng lẫy, mặc hết áo dài nọ chồng lên áo dài kia. Tất cả đều đến nhà họ hàng, bè bạn chúc mừng năm mới".
Vẫn giữ nét đẹp văn hóa ấy, cứ mỗi độ Tết về, nhiều người lại tất bật chuẩn bị cho mình như bộ áo dài để tôn vinh văn hóa cổ truyền cũng như mong cầu may mắn thông qua những màu sắc rực rỡ của áo dài.
Áo dài nay
Vẫn giữ trọn vẹn nét đẹp văn hóa truyền thống ấy, tà áo dài Việt Nam, qua bao thăng trầm lịch sử, vẫn luôn là biểu tượng của vẻ đẹp dịu dàng, thanh lịch và kiêu hãnh của người phụ nữ. Cứ mỗi độ xuân về, khi những cành mai, cành đào khoe sắc thắm, lòng người lại rộn ràng đón chờ một mùa Tết an lành. Trong không khí hân hoan ấy, hình ảnh những tà áo dài thướt tha trên phố phường càng trở nên đặc biệt, tô điểm thêm cho bức tranh xuân tươi đẹp và đậm đà bản sắc dân tộc.
Ảnh: LALIN, Tủ nhà Mây
Ngày nay, áo dài không chỉ đơn thuần là một trang phục truyền thống mà còn là nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà thiết kế. Áo dài ngày Tết được biến tấu đa dạng với nhiều kiểu dáng, chất liệu và họa tiết phong phú, từ những mẫu áo dài truyền thống với cổ cao, tay dài, tà áo chạm gót, đến những thiết kế cách tân hiện đại với cổ thuyền, tay lỡ, tà ngắn, hay những chi tiết thêu, vẽ, đính kết tinh xảo. Sự kết hợp hài hòa giữa nét cổ điển và hơi thở hiện đại đã tạo nên những bộ áo dài vừa duyên dáng, vừa thời trang, phù hợp với nhiều lứa tuổi và sở thích.
Ảnh: BOHEE, Cáo nâu Studio, Bống Design House
Không chỉ dừng lại ở việc tôn vinh vẻ đẹp hình thể, áo dài ngày Tết còn mang trong mình những ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Việc lựa chọn áo dài vào dịp Tết Nguyên đán thể hiện sự trân trọng và gìn giữ những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, là sự kết nối giữa quá khứ, hiện tại và tương lai. Hơn thế nữa, nhiều người tin rằng những màu sắc rực rỡ của áo dài, như đỏ, vàng, cam, tượng trưng cho sự may mắn, tài lộc và thịnh vượng trong năm mới. Khoác lên mình chiếc áo dài với những gam màu tươi tắn ấy, người ta như gửi gắm những ước vọng về một năm mới an khang, hạnh phúc và thành công.
Ảnh: Thanh Hằng, Tang Thanh Ha
Chính vì vậy, mỗi dịp Tết đến xuân về, hình ảnh những người phụ nữ Việt Nam duyên dáng trong tà áo dài không chỉ là một nét đẹp văn hóa mà còn là một biểu tượng của niềm tự hào dân tộc, là lời chúc tốt đẹp cho một năm mới tràn đầy hy vọng và may mắn.
