"Kiều gia đại viện" là bộ phim truyền hình ăn khách của Trung Quốc gồm 45 tập (45 phút/tập) do biên kịch Chu Tú Hải, đạo diễn Hồ Mai sản xuất, với sự tham gia diễn xuất của các diễn viên: Trần Kiến Bân, Tưởng Cần Cần, Mã Y Lợi, Triệu Lệ Quyên, Lôi Cách Sinh, Quyên Tử, Nghệ Đại Hồng...
Bộ phim dựa trên câu chuyện có thật về gia tộc họ Kiều - một trong những gia tộc thương nhân giàu có ở Sơn Tây thời Minh - Thanh. Sau khi bộ phim truyền hình "Kiều gia đại viện" được phát sóng, câu chuyện xoay quanh Kiều Trí Dung - đại công tử Kiều gia cũng là một thương nhân nức tiếng. Với thăng trầm của dòng họ, dù không thích chuyện kinh doanh, Kiều Trí Dung cũng đành bỏ dở sự nghiệp học vấn, thậm chí cả thanh mai trúc mã của mình để về chấn hưng gia tộc.
Khởi nguồn sự giàu có của Kiều gia
Xưa kia, tổ tiên của Kiều gia không phải là người giàu có, mà thực sự nghèo đến mức phải đi xin ăn. Như cuốn "Kinh Dịch" đã nói: "Khi nghèo khó, người ta nghĩ đến sự thay đổi; khi thay đổi, mọi thứ sẽ thông suốt; và khi thông suốt, mọi thứ sẽ đạt được". Quả thật, vận mệnh đã xoay chuyển, và từ thế hệ ông Kiều Quý Phát, Kiều gia bắt đầu đi lên con đường phồn thịnh.
Sự giàu có của Kiều Quý Phát bắt nguồn từ một lần bị sỉ nhục. Khi một người họ hàng trong làng cưới dâu, Kiều Quý Phát nhiệt tình chạy đến bếp giúp đỡ, nhưng không ngờ người họ hàng không những không ghi nhớ lòng tốt của ông, mà còn làm nhục ông trước mặt mọi người: "Nhìn cái vẻ nghèo khổ của nó kìa, trông đến là thừa thãi".
Sự khinh thường của người họ hàng đã thực sự làm trái tim và lòng tự trọng của Kiều Quý Phát tổn thương. Ông đã sâu sắc nhận ra rằng: Đôi khi nghèo khó còn đáng sợ hơn cả mùi hôi thối. Thế là, Kiều Quý Phát quyết tâm rời bỏ quê hương Kỳ Huyện, đi làm thuê ở nơi khác, và thề không bao giờ trở về nhà nếu không làm nên sự nghiệp.
Ban đầu, ông kéo lạc đà thuê ở thảo nguyên Mông Cổ tại Sa La Chí Tính, sau đó còn làm việc ở một cửa hàng cầm đồ. Ông tiết kiệm từng đồng, dành dụm được một ít tiền và cuối cùng tự mình kinh doanh việc xay đậu phụ nhỏ lẻ.
Thăng trầm đổi lấy sự chuyển mình của Kiều gia
Sau một thời gian kinh doanh nhỏ, Kiều Quý Phát đã gặp một người họ Hàm đến từ Sơn Tây, và cùng nhau đến Bao Đầu để khởi nghiệp, nhân cơ hội mở cửa của nơi này.
Bao Đầu ban đầu được gọi là "Bao Kế Đồ", và trong thời kỳ đầu của triều đại Thanh, nó được coi là "đất đen" không cho phép người Hán nhập cư, nhưng sau đó chính sách đã được nới lỏng, biến nó thành một trung tâm thương mại quan trọng cho những người buôn bán hướng Tây.
Kiều Quý Phát và người bạn họ Hàm đã mở một cửa hàng cung cấp thức ăn cho thương nhân đi qua, đồng thời bán một số thực phẩm. Khi kinh doanh ngày càng phát đạt, những người đố kỵ ngày càng nhiều, và mọi người bắt đầu mở cửa hàng nhỏ, buôn bán thực phẩm, điều này đã ảnh hưởng đến kinh doanh độc quyền của Kiều Quý Phát.
Kiều Quý Phát, với trí tuệ linh hoạt, đã kịp thời dừng lỗ và chuyển hướng kinh doanh. Ông đã bắt đầu kinh doanh việc "mua cây non", tức là mua trước ngọn cây vào mùa xuân khi lá mới nhú, và bán hoa quả vào mùa thu.
Khi mùa xuân và mùa hè đến, nông dân cần nhiều đầu tư vào đất đai và họ thường thiếu tiền, Kiều Quý Phát đã trả tiền trước, giúp họ có thêm tiền để sử dụng, và sau đó vào mùa thu, họ chỉ cần giao nông sản theo số lượng đã thỏa thuận.
Nhờ phương pháp trả tiền trước này, Kiều Quý Phát đã giải quyết được áp lực tài chính của nông dân, do đó nhiều người đã sẵn lòng hợp tác với ông. Kiều Quý Phát đã sử dụng cách này để tích trữ lúa gạo và khi thiếu lương thực, ông có thể bán chúng để kiếm lời lớn.
Kinh doanh của Kiều Quý Phát ở Bao Đầu ngày càng thịnh vượng, sau đó ông đã mở cửa hàng riêng của mình với tên "Phục Thịnh Công", và chỉ riêng ở Bao Đầu, ông đã có đến 19 cửa hàng với hơn 500 nhân viên. Ông kinh doanh đa dạng các mặt hàng từ trà, lụa, dược liệu, cầm đồ, da lông và lương thực.
Gia tộc họ Kiều.
Lúc bấy giờ, có câu nói lan truyền: "Trước có Phục Thịnh Công, sau mới có thành phố Bao Đầu" ám chỉ sự giàu có dòng họ Kiều. Kiều Quý Phát đã trở thành một thương nhân giàu có nổi tiếng, nhưng khi ông trở về quê nhà trong trạng thái giàu có, ông đã gần 50 tuổi.
Sau khi giàu có, Kiều Quý Phát đã để lại một cái rổ và một cây gậy trong đình thờ dòng họ để nhắc nhở hậu thế: "Tổ tiên ta cũng đã từng đi xin ăn, dù bây giờ cuộc sống đã tốt hơn, nhưng mọi người cũng nên nhớ rằng mỗi bát cơm, mỗi chén cháo đều không dễ dàng có được".
Kiều Quý Phát có ba người con trai, lần lượt là Kiều Toàn Đức, Kiều Toàn Nghĩa và Kiều Toàn Mỹ. Trong thời kỳ ba anh em nắm quyền, Kiều gia sở hữu khoảng một triệu lượng bạc, và ba anh em nhà họ Kiều cũng bắt đầu tham gia vào kinh doanh trà ở biên giới Trung-Nga tại Chạc Kỳ Đồ, mở rộng con đường trà từ Nam chí Bắc.
Biến cố đẩy gia tộc họ Kiều vào suy tàn: "Không ai giàu ba họ"
Gia đình họ Hàm, người cùng làm ăn với Kiều Quý Phát, do con cháu không giỏi kinh doanh và phung phí không kiểm soát, đã mất sạch tài sản và cuối cùng tách khỏi Kiều gia.
Sau đó, Kiều Toàn Mỹ, người em út trong ba anh em, đã nổi bật hơn cả và nắm giữ phần lớn kinh doanh của gia đình. Kiều Toàn Mỹ chính là cha của Kiều Trí Dung và để tránh cho con cháu trở nên sa đọa do cuộc sống quá dư dả, ông đã đặt ra 5 quy tắc gia đình: Không được hút thuốc phiện, không được lấy nhân tình, không được đánh bạc, không được ngược đãi người hầu và không được say xỉn.
Dưới sự quản lý của gia phả, con cháu nhà họ Kiều nói chung không gặp phải vấn đề lớn. Tuy nhiên, đến thế hệ thứ ba, tức là thế hệ của Kiều Trí Dung, anh trai của Kiều Trí Dung là Kiều Trí Quảng do quản lý không tốt, trong một trận chiến thương mại với đối thủ cạnh tranh, đã bị người khác giăng bẫy khiến gia tộc họ Kiều rơi vào khủng hoảng kinh tế. Kiều Trí Quảng từ đó mắc bệnh không dậy nổi.
Kiều Trí Dung, người ban đầu còn đang chuẩn bị cho kỳ thi khoa cử, khi nghe tin dữ về anh trai, đã không còn cách nào khác ngoài việc từ bỏ con đường nghiên bút để tiếp quản kinh doanh gia đình. Từ đó, giới khoa cử mất đi một tài năng, nhưng giới thương nhân lại có thêm một nhân vật xuất sắc.
Kiều Trí Dung đã nhận trách nhiệm trong cảnh nguy cấp, giải quyết được cuộc khủng hoảng của gia đình, và biến Kiều gia thành một trong những gia tộc thương nghiệp nổi tiếng nhất ở Sơn Tây vào thời hiện đại. Có lẽ là do thừa hưởng tầm nhìn kinh doanh từ ông nội, Kiều Trí Dung có đại lý lớn ở hơn 20 thành phố khắp cả nước, và nhờ lợi nhuận từ các đại lý lớn, một thời gian ông giàu có đến mức có thể sánh ngang với quốc gia.
Theo thống kê, giá trị bất động sản của gia tộc họ Kiều lên tới bốn hoặc năm triệu lượng bạc, và thu nhập hàng năm của người quản lý lớn nhất trong gia tộc là một nghìn lượng bạc. Vào thời đó, một tri huyện cũng chỉ có thu nhập hàng năm vài chục lượng bạc. Người ta thậm chí còn nói rằng làm tri huyện còn không bằng đi làm quản lý cho gia tộc họ Kiều.
Hình ảnh trong phim truyền hình "Kiều gia đại viện".
Dưới sự điều hành của Kiều Trí Dung, Kiều gia đã mở rộng mối quan hệ tốt đẹp và luôn quan tâm đến đất nước cùng dân chúng. Vào năm 1900, trong thời kỳ khó khăn của đất nước, Từ Hi và Quang Tự đã trốn khỏi cung điện và đi qua Kỳ Huyện, Kiều Trí Dung không chỉ tiếp đãi họ, mà còn đóng góp 300.000 lượng bạc để hỗ trợ Từ Hi và Quang Tự trốn chạy. Để bày tỏ lòng biết ơn, Từ Hi đã ban thưởng cho gia tộc họ Kiều một ngọn đèn chín rồng (Cửu Đăng), đến nay vẫn được trưng bày tại Kiều gia đại viện.
Kiều Trí Dung đã giáo dục con cháu, khi làm ăn phải đặt "tín" và "nghĩa" lên hàng đầu, sau đó mới đến "lợi". Kiều Trí Dung không chỉ khuyên nhủ con cháu như vậy, mà chính ông cũng làm theo lời mình. Một lần, khi phát hiện ra một nhân viên của cửa hàng dưới trướng mình ở Bao Đầu đã pha trộn dầu hạt cải với hàng giả, ông không chỉ đã dạy bảo nhân viên, mà còn hoàn tiền lại cho khách hàng và công khai xin lỗi.
Dù Kiều Trí Dung đã cố gắng giúp đỡ đất nước trong những lúc khó khăn, phát cơm từ thiện, mở kho lúa để cứu trợ, nhưng khi cả một đất nước lớn gặp vấn đề, hành động anh hùng cá nhân nhỏ bé của Kiều Trí Dung cũng trở nên yếu ớt. Cùng với sự suy yếu của chính quyền nhà Thanh, kinh doanh của gia tộc họ Kiều cũng bắt đầu đi xuống. Kiều gia đã phát triển dựa trên sự hỗ trợ của nhà Thanh, đặc biệt là các đại lý ở Sơn Tây, nhưng dưới ảnh hưởng của cuộc Cách mạng Tân Hợi, chúng nhanh chóng sụp đổ.
Sự sụp đổ của một gia tộc giàu có bậc nhất
Sự bùng nổ của Cách mạng Tân Hợi đã dẫn đến việc các đại lý lớn của Kiều gia ở Sơn Tây phải đóng cửa, và dưới ảnh hưởng của cơn bão chính trị, Kiều gia cũng đi đến sự suy tàn.
Con trai cả của Kiều Trí Dung là Kiều Cảnh Đài và con trai thứ là Kiều Cảnh Nghi đã chết một cách bí ẩn. Kiều Cảnh Đài tiếp quản kinh doanh dầu hạt cải của gia tộc ở Bao Đầu, nhưng vì bị đối thủ cạnh tranh tố cáo là làm ăn độc quyền nên bị bắt giam. Kiều Cảnh Đài sau đó mắc phải một căn bệnh nặng và qua đời trong sự u uất.
Kiều Cảnh Nghi có mối quan hệ thân thiết với các quý tộc và vương giả nhà Thanh, nhưng khi quản lý các hoạt động kinh doanh của dòng tộc tại Bao Đầu, ông đã phạm phải lỗi lầm khi làm mất lòng quý tộc Mông Cổ và chết một cách bí ẩn. Theo một số nguồn tin thì ông bị chặt đầu nhưng cũng có tin cho rằng ông ẩn cư.
Sự ra đi bí ẩn của hai người con trai của Kiều Trí Dung khiến hy vọng của Kiều gia đặt lên cháu trai của ông, Kiều Ánh Hạ. Kiều Ánh Hạ chịu ảnh hưởng từ những tư tưởng mới, ngưỡng mộ Khang Hy và Lương Chí Quốc, ủng hộ Tôn Trung Sơn, thậm chí còn sử dụng tiền nhà mình để hỗ trợ cuộc cách mạng.
Sau Cách mạng Tân Hợi, Kiều Ánh Hạ trở thành người lái đò cho Kiều gia. Ông là người đầu tiên cắt bỏ tóc dài và thay đổi trang phục truyền thống để mặc trang phục phương Tây.
Đầu tiên, ông đã thể hiện mình là một người cách mạng ngay từ vẻ ngoài. Tiếp theo, Kiều Ánh Hạ đã tiến hành cải tổ các hoạt động kinh doanh của gia đình, và dưới sự điều chỉnh của mình, kinh doanh của gia tộc họ Kiều một lần nữa xuất hiện những dấu hiệu của sự phục hồi.
Kiều Ánh Hạ còn được bổ nhiệm làm quận trưởng quận ba của Kỳ Huyện, dẫn dắt người dân nơi đây thực hiện lệnh cấm thuốc lá. Tuy nhiên, sau khi vợ của ông qua đời, Kiều Ánh Hạ đã gặp gỡ và nhanh chóng yêu một nữ sinh đại học tại Thiên Tân tên là Lưu Cúc Tú. Họ nhanh chóng rơi vào lưới tình và tiến tới hôn nhân.
Nhưng không lâu sau đám cưới, mối quan hệ giữa Kiều Ánh Hạ và Lưu Cúc Tú đã gặp trục trặc, được cho là do chênh lệch tuổi tác lớn và tính cách không hợp nhau, dẫn đến cuộc tình tan vỡ và ly hôn. Kiều Ánh Hạ không thể chịu đựng nổi cú sốc này và trở nên mất trí, rồi sống trong tình trạng đó cho đến khi qua đời ở tuổi 81.
Sau khi Kiều Ánh Hạ bị bệnh, kinh doanh của gia tộc họ Kiều lại được chuyển giao cho con trai của Kiều Cảnh Nghi là Kiều Dạ Khuê, nhưng do ảnh hưởng của chiến tranh chống Nhật, cửa hàng cầm đồ và các cửa hàng khác đã bị quân đội Nhật Bản tiếp quản, gây ra tổn thất nặng nề.
Kiều Dạ Khuê căm ghét người Nhật, đã sử dụng tiền tiết kiệm của gia đình để âm thầm thu thập vũ khí, gửi cho quân đội Trung Quốc và ủng hộ cuộc chiến kháng Nhật.
Mặc dù vậy, dưới ảnh hưởng của tình hình chung, gia tộc nhà họ Kiều cuối cùng vẫn đi đến bước đường cùng. Sau chiến thắng của cuộc kháng chiến chống Nhật, các cửa hàng của Kiều gia cũng mở cửa trở lại. Nhưng sau 8 năm, thời đại đã thay đổi hoàn toàn. Các cửa hàng của nhà họ Kiều từ năm 1945 phải vật lộn để duy trì hoạt động cho đến năm 1953, sau đó đã tuyên bố chấm dứt hoạt động kinh doanh.
Kiều gia đại viện hiện tại trở thành điểm du lịch nổi tiếng của tỉnh Sơn Tây (Trung Quốc).
Người họ Kiều cũng đã rời bỏ Kiều gia đại viện, và khu biệt phủ đã được chính quyền tiếp quản, từng là bệnh viện, cũng từng là kho lương thực và nay đã trở thành một trong những điểm du lịch nổi tiếng của Sơn Tây.
Đây là nơi mà Lương Tổng Đốc đã tặng đôi câu đối khi ông nhậm chức tổng đốc Sơn Cạn; nơi Từ Hi trốn chạy khó khăn; nơi đã ủng hộ cuộc kháng chiến chống Nhật; và nơi từng nổi tiếng khắp cả nước vào thời đó, nhưng nay đã lịch sự rút lui khỏi sân khấu lịch sử.
Mọi sự vật đều có quá trình suy tàn và diệt vong, đó là quy luật phát triển của vạn vật. Mặc dù gia tộc họ Kiều cuối cùng đã đi đến suy vong, nhưng Kiều gia cũng đã kết thúc một chương đáng nhớ của mình trong lịch sử kinh doanh trăm năm.
Kiều gia đại viện giờ đây trở thành công trình kiến trúc oai vệ nhất của Kỳ Huyện, cũng là dấu ấn đậm nét trong lịch sử của các thương nhân Sơn Tây.
