Khoảng 300 nghệ sĩ hoạt động trong lĩnh vực phim ảnh có mặt ở Hà Nội, kỷ niệm 72 năm Ngày Điện ảnh Cách mạng Việt Nam, hôm 15/3. Gặp nhau ở tuổi "cổ lai hy", họ tay bắt mặt mừng, ôn hồi ức một thời.
Nhà quay phim Nguyễn Tiến Sĩ, 80 tuổi, Hãng phim Tài liệu Khoa học, cầm nắm khó khăn do di chứng chiến tranh. Những ngày làm nhiệm vụ ở "miền Đông gian lao mà anh dũng", ông bị gãy hai tay do bom nổ. Ông nhiều lần gặp nguy hiểm vì tay bó bột, không thể bám đất leo xuống hầm an toàn. Mỗi khi kiến đốt, muỗi cắn, ông nhờ bạn đuổi hộ.
Nhà quay phim Nguyễn Tiến Sĩ.
Nhiều người rưng rưng khi ban tổ chức phát bộ tài liệu Quay phim chiến trường (đạo diễn Vương Khánh Luông, Hãng Phim tài liệu Khoa học Trung ương). Nghệ sĩ Đặng Xuân Hải kể khi nhận lệnh lên đường, ông mang theo máy quay 35 ly, hai bình ắc quy, hai thùng phim. Trên xe com-măng-ca, họ cùng các chiến sĩ xông pha ở tuyến đầu, ghi lại nhiều hình ảnh quý giá.
Ông Phạm Huyên của Điện ảnh Quân đội Nhân dân Việt Nam nói: "Tôi luôn nghĩ có thể khi cuộc chiến kết thúc, tôi sẽ không còn nữa. Bởi là người quay phim, tôi không thể nằm xuống đất mà buộc phải đứng hoặc ngồi trên xe. Năm 1972, đơn vị chúng tôi bị thương và hy sinh một phần hai". Ông Kim Tuấn ở Hãng Phim Tài liệu và Khoa học Trung Ương nói: "Chiến dịch Mậu Thân năm 1968, bảy, tám đội quay, cuối cùng chỉ còn gần nửa".
Ngày ấy, các cuốn phim được đựng trong thùng đạn đại liên, gửi về căn cứ in tráng, rồi dựng thành video thời sự, chiếu ngay trong chiến trường. Một phần khác gửi ra nước ngoài để bạn bè quốc tế hiểu về cuộc chiến.
Bà Nguyễn Huỳnh Lê, dựng phim của Hãng Phim Tài liệu và Khoa học Trung Ương, ngậm ngùi nhớ cảnh những cuốn phim trở về nhưng người quay thì mãi ra đi: "Trân quý công sức của các anh, khi cắt dựng xong những phần thừa, chúng tôi vẫn lưu lại làm kỷ niệm". Có chồng là nhà quay phim Đặng Thế Tiến, bà Huỳnh Lê luôn thấp thỏm mỗi khi ông ra chiến trường. Ở hậu phương, bà nhiều lần nén nước mắt, tự tay làm vòng hoa tiễn đưa đồng nghiệp.
Đạo diễn Đặng Nhật Minh, 87 tuổi.
Đạo diễn Đặng Nhật Minh nói may mắn hơn nhiều đồng nghiệp, bởi khi ông đi làm phim tài liệu Tháng Năm - Những gương mặt (năm 1975), chiến dịch Hồ Chí Minh đã giành nhiều thắng lợi. Ông cho biết: "Chúng tôi không phải hành quân dãi dầu mưa nắng mà được phát một chiếc xe com-măng-ca, đi dọc từ Bắc vào Nam. Đi đến đâu, đất nước thống nhất đến đấy".
Ngoài làm phim, nhiều diễn viên thời ấy mang lời ca tiếng hát ra chiến trường. Nghệ sĩ Khương Đức Thuận có 5 năm ở Đoàn Văn công Quân khu 5. Nói về những ngày ở chiến trường, ông đọc hai câu của nhà thơ Tố Hữu: "Trường Sơn, đông nắng, tây mưa. Ai chưa đến đó như chưa rõ mình". Sáng sáng, ông và đồng đội được phát một nắm cơm, đeo balo, bình tông nước hành quân, đi bộ hàng chục km qua các trạm giao liên. Trước ngày các chiến sĩ có trận đánh, đội văn công biểu diễn cổ vũ tinh thần họ.
"Có hôm, chúng tôi ám ảnh vì chứng kiến cả một đại đội ngã xuống. Lần khác, có đồng chí chỉ cách trạm an toàn 200 m thì hy sinh vì pháo địch. Nhiều lúc chúng tôi tránh đạn, tránh pháo bằng cách chui vào bụi tre. Khi chui ra, người ai cũng trầy xước", ông nhớ lại.
Nghệ sĩ Thanh Loan vào Đoàn Văn công Tổng cục chính trị năm 18 tuổi, sau khi tốt nghiệp Trường Nghệ thuật Quân đội. Bà theo đơn vị từ Bắc vào tuyến lửa Quảng Bình, sau đó đi sang quân khu Xiêng Khoảng, Lào, hát ở chiến trường, các bệnh viện dã chiến. Nhiều đêm, đoàn văn công biểu diễn trong bóng tối, hát không có nhạc bởi sợ quân địch phát hiện.
Bà nói: "Tôi học diễn xuất, không có sở trường múa hát nhưng tự tin nhờ được nhiều người cổ vũ. Trong đoàn không có ai giỏi điệu Lăm Vông của Lào nhưng vẫn cùng nhau múa tặng bộ đội nước bạn".
Diễn viên "Biệt động Sài Gòn", nghệ sĩ Thanh Loan.
Sau các phần chiếu phim, mặc niệm tưởng nhớ các nghệ sĩ đã khuất, Hội Điện ảnh trao kỷ niệm chương cho 108 diễn viên, biên kịch, nhà quay phim, nhà văn, văn công xung kích, từng hoạt động ở chiến trường miền Nam, Lào và Campuchia. Cuối buổi lễ, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương Đinh Thị Mai, khẳng định những thước phim của điện ảnh cách mạng Việt Nam có giá trị to lớn với dân tộc. Bà chúc sức khỏe các bậc lão thành, mong các nghệ sĩ thế hệ sau có nhiều tác phẩm hay, đóng góp cho nền điện ảnh nước nhà.
Ngày Điện ảnh Cách mạng Việt Nam được lấy theo mốc 15/3/1953, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh thành lập Quốc doanh chiếu bóng và chụp ảnh ở chiến khu Việt Bắc. Hàng năm, các nghệ sĩ tề tựu kỷ niệm dịp này.
Bài, ảnh: Hà Thu
