Khoảng 28 triệu năm trước, mảng kiến tạo Arab bắt đầu tách khỏi mảng châu Phi, tạo ra vịnh Suez. Loại tách giãn này là cách nhiều đại dương mới hình thành, nhưng Suez đến nay vẫn là vịnh thay vì đại dương.
Giới khoa học từng cho rằng nguyên nhân là quá trình tách giãn đã dừng lại cách đây 5 triệu năm. Tuy nhiên, nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Geophysical Research Letters tháng này hé lộ, Suez chưa bao giờ ngừng mở rộng mà chỉ chậm lại, đạt tốc độ khoảng 0,5 mm mỗi năm.
Vịnh Suez nhìn từ không gian. Ảnh: NASA
"Chúng tôi tin nghiên cứu mới đã thay đổi cơ bản cách mọi người nhìn nhận sự tiến hóa của các đới tách giãn", David Fernández-Blanco, nhà khoa học địa chất tại Viện Kỹ thuật và Khoa học Biển Sâu thuộc Viện hàn lâm Khoa học Trung Quốc, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết. Theo ông hiện nay cách nhìn nhận gần như chỉ chia hai hướng: đới tách giãn hoặc thành công (hình thành lưu vực đại dương mới như Biển Đỏ) hoặc thất bại (hoàn toàn ngừng hoạt động). Vì vậy nhóm nghiên cứu đang chứng minh còn có một hướng trung gian: "các đới tách giãn giảm tốc nhưng không thực sự đứng yên".
Theo Fernández-Blanco, Vịnh Suez thường được coi là ví dụ điển hình về đới tách giãn dừng hoạt động, dù có dấu hiệu rải rác cho thấy nơi này có thể vẫn đang giãn ra. Ví dụ, dọc theo vịnh, một số rạn san hô cổ đại nhô lên trên mực nước biển, những trận động đất nhỏ đôi khi xảy ra và một số đường đứt gãy đang nâng một phần mặt đất lên.
Trong nghiên cứu mới, nhóm tác giả tìm hiểu khu vực trải dài 300 km của Vịnh Suez, xem xét địa hình và đường đi của các dòng sông chảy xuyên qua đá. Điều này có thể hé lộ những đặc điểm bất thường không chỉ do xói mòn mà còn do hoạt động kiến tạo. Họ cũng nghiên cứu độ cao của các rạn san hô, vốn hình thành gần mực nước biển trong thời kỳ gian băng (khoảng thời gian ấm hơn giữa các kỷ băng hà), nhưng hiện cao hơn vịnh tới 18,5 m.
Kết quả, nhóm nghiên cứu nhận thấy Vịnh Suez không dừng tách giãn mà chỉ giảm tốc khoảng 5 triệu năm trước, khi chuyển động của các mảng thay đổi và hoạt động kiến tạo chuyển sang Biển Chết, nơi ranh giới mới giữa mảng châu Phi và mảng Arab đang hình thành.
Fernández-Blanco cho biết, phát hiện mới đồng nghĩa những khu vực như Vịnh Suez có thể dễ xảy ra động đất hơn so với suy nghĩ trước đây. Ông cho rằng những đới tách giãn "thất bại" khác cũng nên được đánh giá lại bằng công cụ hiện đại để xem liệu chúng có thực sự ngừng mở rộng không. Ông nói: "Hệ thống kiến tạo của Trái Đất có thể năng động và bền bỉ hơn những gì chúng ta từng nghĩ".
Thu Thảo (Theo Live Science)
