Richard Garwin là một nhà khoa học đa tài. Ảnh: The Journal
Theo Guardian, Richard Lawrence Garwin, nhà vật lý sinh ngày 19/4/1928 và mất hôm 13/5/2025), có lẽ là nhà khoa học có sức ảnh hưởng nhất thế kỷ 20 mà ít người biết bởi ông đã tiến hành nhiều công trình nghiên cứu dưới áp lực bí mật quốc gia hoặc thương mại. Trong 40 năm làm việc tại IBM với hàng loạt dự án nghiên cứu, Garwin được cấp 47 bằng sáng chế trong nhiều lĩnh vực đa dạng như chụp cộng hưởng từ, máy in laser tốc độ cao và màn hình cảm ứng. Garwin, từng là cố vấn cho 6 tổng thống Mỹ, từng viết các bài báo về vũ khí không gian, đại dịch, xử lý chất thải phóng xạ, rủi ro thảm họa và giải trừ vũ khí hạt nhân.
Năm 1951, khi mới 23 tuổi, Garwin đã thiết kế quả bom hydro đầu tiên trên thế giới. Đầu năm đó, nhà vật lý lý thuyết Edward Teller và nhà toán học Stanislaw Ulam đưa ra lý thuyết đột phá về một quả bom gồm hai phần riêng biệt đặt trong vỏ hình trụ. Một thành phần là bom nguyên tử, khi nổ sẽ phát ra cả mảnh vụn nguyên tử và bức xạ điện từ. Bức xạ sẽ di chuyển ở tốc độ ánh sáng, khiến bên trong vỏ tràn ngập các tia nén bộ phận thứ hai chứa nhiên liệu hydro. Tác động của mảnh vụn ngay sau đó sẽ hoàn thành việc kích hoạt.
Theo yêu cầu của Teller, Garwin đã biến ý tưởng sơ khai của họ thành thiết kế chi tiết vẫn là bí mật hàng đầu cho đến ngày nay. Thiết bị có mật danh Ivy Mike được lắp ráp trên hòn đảo nhỏ Elugelab ở đảo san hô vòng Enewatak thuộc quần đảo Marshall ở nam Thái Bình Dương. Nặng 80 tấn và cao ba tầng, nó trông giống khu công nghiệp hơn một quả bom và không thể được vận chuyển bằng máy bay mà chỉ được thiết kế để chứng minh khái niệm.
Vào ngày 1/11/1952, vụ nổ mạnh gấp 700 lần so với quả bom nguyên tử thả xuống Hiroshima hoặc Nagasaki ngay lập tức xóa sổ đảo Elugelab khỏi mặt đất và làm bốc hơi 80 triệu tấn san hô. Vụ nổ tạo ra miệng hố rộng 1,6 km, khiến nước Thái Bình Dương tràn vào. Đám mây hình nấm đạt độ cao 24.383 m trong hai phút và tiếp tục bốc lên đến khi cao gấp 4 lần đỉnh Everest, trải dài hơn 96 km. Phần lõi của nó nóng hơn 30 lần so với trung tâm Mặt Trời đi kèm cầu lửa rộng 4,8 km.
Không có bản tin nào nhắc đến tên Garwin, ông là một nhà khoa học vô danh và giảng viên trẻ tại Đại học Chicago. Một tháng sau, ông gia nhập tập đoàn IBM tại Yorktown Heights, New York. Vị trí này bao gồm chức vụ giảng viên tại Columbia, giúp ông theo đuổi đam mê nghiên cứu, đồng thời tiếp tục làm cố vấn chính phủ tại Los Alamos và Washington.
Garwin sinh tại Cleveland, Ohio, là con trai lớn của Leona, một thư ký pháp lý, và Robert Garwin, giáo viên điện tử tại một trường trung học kỹ thuật. Ông là một thần đồng, biết sửa chữa các thiết bị gia đình khi mới 5 tuổi.
Sau khi học trường công lập ở Cleveland, năm 1944, Garwin vào Đại học Case Western Reserve. Năm 1947, ông tốt nghiệp bằng cử nhân vật lý và kết hôn với Lois Levy. Họ chuyển đến Chicago, nơi Garwin được học giả Nobel Fermi hướng dẫn. Ông nhận bằng thạc sĩ năm 1948 và bằng tiến sĩ năm 1949 khi mới 21 tuổi.
Ngoài nghiên cứu khoa học ứng dụng cho IBM, Garwin đã làm việc trong nhiều thập kỷ về phương pháp quan sát sóng hấp dẫn. Các máy dò của ông quan sát thành công loại sóng này vào năm 2015, mở ra hiểu biết mới về vũ trụ và tiết lộ động lực của hố đen.
Sau khi nghỉ hưu tại Đại học Chicago năm 1993, Garwin chủ trì hội đồng cố vấn kiểm soát và không phổ biến vũ khí của Bộ Ngoại giao Mỹ cho đến năm 2001. Ông được trao Huân chương Khoa học Quốc gia năm 2002 và Huân chương Tự do Tổng thống năm 2016.
An Khang (Theo Guardian)
