Chân dung nhà khoa học Jesse William Lazear. Ảnh: National Library of Medicine
Vào đầu thế kỷ 20, nhà khoa học người Mỹ Jesse William Lazear hy sinh bản thân để theo đuổi kiến thức y sinh. Ông để muỗi mang mầm bệnh đốt chính mình và chết vì bệnh sốt vàng trong vòng vài tuần. Thông qua cái chết của mình, Lazear xác định loài côn trùng nhỏ bé này là vật truyền bệnh dịch nguy hiểm, theo IFL Science.
Sốt vàng có nguồn gốc từ những khu rừng mưa ở châu Phi và du nhập vào Mỹ trong thế kỷ 16 trong quá trình thuộc địa hóa của châu Âu và hoạt động buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương. Ở Thế giới mới, dịch bệnh này lây lan mạnh ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới của Nam Mỹ, Trung Mỹ và khu vực Caribe. Các đợt bùng phát của dịch bệnh xuất hiện trong nhiều thế kỷ, nhưng mãi tới Chiến tranh Tây Ban Nha - Mỹ năm 1898, sốt vàng mới thực sự thu hút sự chú ý của Mỹ sau khi cướp đi sinh mạng của hàng nghìn binh sĩ ở Cuba.
Trước đó gần 20 năm, một bác sĩ người Cuba tên Carlos Finlay đưa ra giả thuyết táo bạo cho rằng sốt vàng lây lan qua muỗi và dịch bệnh này không truyền trực tiếp từ người sang người. Tuy nhiên, khi ông trình bày ý tưởng tạo Hội thảo Vệ sinh Quốc tế năm 1881, những đồng nghiệp của ông bác bỏ giả thuyết và cười nhạo ông.
Kinh hoàng trước số ca tử vong ở Cuba trong Chiến tranh Tây Ban Nha - Mỹ, quân đội Mỹ thành lập một đội nhà khoa học hàng đầu bao gồm Walter Reed, James Carroll, Jesse W. Lazear, và Aristides Agramonte để tìm hiểu nguyên nhân gây ra dịch bệnh. Được biết tới với tên Ủy ban Sốt vàng, nghiên cứu ban đầu của họ không thể chứng minh dịch bệnh do vi khuẩn Bacillus icteroides gây ra, vì vậy họ chuyển sang xem xét giả thuyết từng gây tranh cãi của Finlay.
Nhiều thay đổi đã diễn ra từ sau khi Finlay đề xuất giả thuyết năm 1881. Trong vài năm cuối thế kỷ 19, các nhà nghiên cứu người Anh và Italy phát hiện muỗi Anopheles chịu trách nhiệm truyền ký sinh trùng sốt rét, qua đó mở đường cho điều trị và ngăn chặn dịch bệnh. Do đó, giả thuyết về muỗi truyền bệnh không còn khó tiếp nhận.
Lazear cùng với Carroll và một binh sĩ trẻ để muỗi từng đốt nạn nhân sốt vàng ở Cuba đốt. Trong khi Carroll và người binh sĩ có thể phục hồi và sống sót, Lazear qua đời do bệnh sốt vàng vào ngày 25/9/1900. Rõ ràng, muỗi là thủ phạm chính dù các nhà nghiên cứu chưa thể xác định mối liên hệ rõ ràng. Họ cần một loạt thí nghiệm khác để chứng nhận nghi ngờ.
Những tình nguyện viên được yêu cầu ngủ trên ga trải giường có bãi nôn, máu, nước tiểu và phân của bệnh nhân sốt vàng nhưng không ai đổ bệnh. Họ cũng ngủ trong một buồng chứa muỗi từng đốt bệnh nhân sốt vàng. Ở một buồng khác, nhóm kiểm soát được tách riêng. Gần như mọi người trong phòng chứa muỗi đều bị ốm, trong khi những người ở buồng được bảo vệ vẫn khỏe mạnh.
Phát hiện của Ủy ban Sốt vàng góp phần thay đổi lịch sử y học. Sau khi vai trò của muỗi được xác nhận, những nỗ lực nhằm kiểm soát loài côn trùng này giúp ngăn chặn sốt vàng ở nhiều nơi trên thế giới, qua đó cứu sống nhiều sinh mạng. Nhưng cái giá phải trả là sinh mạng của nhà khoa học dũng cảm và nhiều tình nguyện viên vô danh.
An Khang (Theo IFL Science)
